ضرابخانه

ضرابخانه یا زرآبخانه[ نیازمند منبع] محلی است که تولید و ساخت سکه در آن انجام می گیرد. اولین ضرابخانه ایران مربوط به کوه آفله در خاچک می باشد که آثار آن مشهود است. در ضرابخانه، پس از ذوب فلزات، با استفاده از قالب، پتک ویا چکش مخصوص، نقش مورد نظر را بر روی سکه حک می کنند. در ضرابخانه های سنتی در ایران از وسایل زیر استفاده می شد:
• دستگاه سیاکی ( گدازنده ) برای ذوب و خالص کردن طلا و نقره.
• دستگاه قرص کوبی که فلزات را به شکل قرص درمی آورد.
• دستگاه آهنگری برای شمش کردن فلزات.
• دستگاه چرخ کشی برای نوار کردن شمشها به ضخامت معین.
• دستگاه قطاعی برای قطعه قطعه کردن نوار فلزات.
• دستگاه کهله کوبی، فلزات قطعه شده را پهن کرده، به اندازه سکه درمی آورد.
• دستگاه سفیدگری، قرصهای زر و سیم را پاک می کرد.
• دستگاه تخش کنی، قرصهای کم وزن را جدا کرده، مجدداً با وزن صحیح آماده می کرد.
• دستگاه سکه کنی، قرصها را سکه می کند.
در دوران افشاریه و زندیه تا اواسط قاجاریه وضع ضرب سکه کم وبیش به همان صورت بود تا در سال ۱۲۸۲ هجری قمری، ناصرالدین شاه دستور داد ضرابخانه ای با روش جدید و به صورت ماشینی از فرانسه خریداری و به ایران وارد شود و پس از وقفه ای دوازده ساله، ضرابخانه جدید در سال ۱۲۹۴ قمری به دستیاری مستشاری اتریشی به نام پشان، کار خود را آغاز نمود. فکر ایجاد چنین ضرابخانه ای، سال ها قبل از این تاریخ، یعنی به سال ۱۲۲۲ هجری قمری در زمان ولیعهدی عباس میرزا نایب السلطنه در تبریز مورد توجه بوده و اقدام به تهیه مسکوک رسمی یا چرخی شده بود، اما به علت گرانی هزینه در حدود ۲۰۰ قطعه سکه سیمین ( نقره ای ) تهیه و ضرابخانه تعطیل شد.
پیشینه ی ضرابخانه ها:
پیش از تاسیس بانک، شهرهای گوناگون ضرابخانه ی جداگانه ی دولتی داشتند. بنابراین ضرابی های شهرهای گوناگون چون خاندان ضرابی کاشان، طایفه ضرابی کرمانشاه، شیراز، طایفه ضرابی گیلان. . . هیچیک نسبت خویشاوندی ندارند.
تاریخچه ی چاپ اسکناس در ایران:
در اواخر قرن هفتم هجری ( قرن ۱۳ میلادی ) و در دوره سلطنت گیخاتوخان ( سال ۶۹۳ ه‍. ق ) پنجمین پادشاه سلسله ی ایلخانیان، به پیشنهاد عزالدین مظفر از نزدیکان صدر جهان ( وزیر گیخاتو ) با الهام از پول کاغذی چین، پول کاغذی ( چاوه ) برای مدت کوتاهی متداول شد و نخستین بار پول کاغذی به نام چاو ( موسوم به چاو مبارک ) در تبریز چاپ شد اما بر اثر مقاومت شدید مردم کنار گذاشته شد.

ضَرّابخانه
محل سکه زنی یا ضرب سکه، به عربی دارالضرب. دستگاه سکه زنی به صورت مُهر آهنینی بود که نقش و نگار سکه را بر روی آن حک می کردند و سپس اثر این نقش نگار با فشار بر روی سکه منتقل می شد. نخستین ضرابخانه در قرن ۷پ م در کشور لیدی، در غرب آسیای صغیر (ترکیه فعلی) دایر شد و از آنجا به یونان رفت. پس از شکست کروزوس، آخرین پادشاه لیدی، از کوروش کبیر و ملحق شدن سرزمین او به امپراتوری هخامنشی، ضرابخانه به ایران هم وارد شد و در زمان داریوش اول نخستین سکۀ طلای ایرانی ضرب شد که شهرت و اعتبار جهانی داشت و یونانیان آن را دریکوس یا داریوشی می خواندند و اصطلاح دریک یا داریک از آن گرفته شده است. در دوره اشکانیان و ساسانیان نیز ضرابخانه های متعددی در ایران وجود داشت که سکه های ضرب شده در آن ها اعتبار بسیار داشت. در آغاز دوره اسلامی، اعراب نخست از همان سکه های ساسانی استفاده می کردند تا اینکه در زمان عبدالملک اموی و ظاهراً در سال ۷۵ق سکۀ عربی ضرب شد و رواج یافت. پس از تشکیل دولت های مستقل ایرانی، ضرب سکه همواره نشانه استقلال آن ها نخست از خلافت عباسی، و سپس از حکومت های رقیب دیگر بود. ضرابخانه های جدید در ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار تأسیس شد. نخستین رئیس «ضرابخانه های ممالک محروسه» دوستعلی خان معیرالممالک بود. در ۱۳۰۰ق ریاست آن به عهده محمدحسن خان امین ضرب (جد خاندان مهدوی) گذاشته شد، در دوره پهلوی در ۱۳۱۰ش که «اصلاح قانون واحد و مقیاس پول» به تصویب رسید، ضرب سکه به عهده ضرابخانه شاهنشاهی محول شد که در ۱۳۴۱ش منحل و وظایف آن به بانک مرکزی ایران واگذار گردید.