ضابط

[ویکی فقه] ضابط (حدیث). ضابط، از اصطلاحات بکار رفته در علم حدیث بوده و از صفات راوی به شمار می آید.
دانشمندان علوم حدیث برای ضابط که یکی از صفات راوی است تعاریف ذیل را ذکر کرده اند: ۱- "ضابط" کسی است که یادآوری وی بر سهوش غالب باشد، نه آن که اصلا سهو نداشته باشد. زیرا اگر مراد از "ضابط" کسی باشد، که هیچ سهو نداشته باشد وصف "ضابط" در ائمه (علیهم السّلام) محصور خواهد شد. ۲- "ضابط" به کسی اطلاق می شود که در نقل حدیث اهتمام بیشتری داشته باشد و به مجرد شنیدن حدیث آن را می نویسد، حفظ می کند و به آن مراجعه می کند و با آن مباشرت دارد گر چه کثیر السهو باشد. ۳- "ضابط" کسی است که حافظه اش ضعیف تر از متعارف نباشد. ۴- مراد از "ضبط" شنیدن حدیث به نحو شایسته و فهم معنای آن و تلاش زیاد در حفظ آن تا زمان اداء آن است. برخی گفته اند: در حال تحمل یا ادای حدیث، نباید برای ضابط، سهو یا شکی پیش آید.
اعتبار حدیث ضابط
درباره این که آیا وصف ضابطه مفید تعدیل است؟ و حدیث راوی ضابط تا چه حد معتبر است؟ اقوال ذیل مطرح شده است: ۱- وصف ضابط مفید تعدیل است؛ ۲- حدیث راوی ضابط پذیرفته است؛ ۳- اگر راوی متصف به "ضابط" امامی باشد حدیثش به حدیث حسن ملحق می شود و اگر امامی بودن وی احراز نگشت حدیثش به حدیث قوی ملحق می گردد؛ ۴- برخی لفظ "ضابط" را از مرتبه اول و برخی از مرتبه سوم تعدیل به حساب آورده اند؛ ۵- لفظ ضابط از الفاظ مدح مطلق است و مفید توثیق نیست زیرا با ضعیف نیز قابل جمع است؛ ۶- لفظ ضابط از الفاظ مدح محسوب نمی شود زیرا مراد از الفاظ مدح الفاظی است که موجب حجیت خبر می شود و لفظ ضابط دارای این ملاک نیست.
اقسام ضبط
ضبط دارای دو تقسیم و هر تقسیم دارای دو قسم است: ا - ضبط ظاهری: مراد از آن ضبط معنای حدیث از جهت لغت است. ب - ضبط باطنی: مراد از آن ضبط معنای حدیث از جهت تعلق حکم شرعی به آن است. ج - ضبط صدر: یعنی راوی احادیثی را که شنیده است به گونه ای در ذهن خود ثبت کند که هر زمان که بخواهد نسبت به آن ها حضور ذهن داشته باشد. د - ضبط کتاب: یعنی احادیث را از شنیدن تا زمان نقل آن ها به گونه ای بنویسد که خللی بر آن ها عارض نگردد.
شیرازی، ابراهیم بن علی، اللمع فی اصول الفقه، ص۷۶.
...