صنیعالدوله. [ ص َ عُدْ دَ ل َ ] ( اِخ ) مرتضی علیقلی خان پسر دوم علیقلی خان مخبرالدوله و نواده رضا قلیخان هدایت است. وی تحصیلات خود را در آلمان پایان داد و پس از مراجعت به ایران بسال 1321 هَ. ق. بریاست اداره پست و گمرک منصوب گردید و یکی از اولین کارخانه های نخ ریسی را به طهران وارد کرد و محصول ارزان و خوب از آن بیرون آورد، لیکن بعلت رقابت خارجی آن کارخانه بزودی از کار افتاد. در 17 شعبان 1324 هَ. ق. که اولین مجلس شورای ملی ایران رسمیت و افتتاح یافت ، صنیعالدوله بریاست آن انتخاب شد و این سمت را تا تاریخ 28 رجب 1325 که از آن مقام استعفا داد بر عهده داشت. سپس گاهی بعنوان وزیر مالیه و گاهی بسمت وزیر فوائد عامه یا علوم در هیئت های دولتی که بریاست ابوالقاسمخان ناصرالملک و حسین قلیخان نظام السلطنه و میرزا احمدخان مشیرالسلطنه تشکیل یافت شرکت داشت و چون طهران بعد از استبداد صغیر بدست مجاهدین فتح شد، در کابینه اول محمد ولیخان سپهدار تنکابنی بوزارت معارف و اوقاف منصوب گردید. آخرین دوره وزارت او در کابینه دوم مرحوم حسنخان مستوفی الممالک بود بسمت وزارت مالیه ، در این دوره او را در طهران بتاریخ پنجم صفر 1329 هَ. ق. / 6 فوریه 1911 م. یک نفر گرجی از اتباع روس به نام ایوان و دوتن همدست او بقتل رساندند. ( وفیات معاصرین تألیف محمد قزوینی ، مجله یادگار سال پنجم شماره 4 و 5 ).
فرهنگ فارسی
مرتضی قلی ( خان ) بن علی قلی خان مخبر الدوله نواده رضا قلی ( خان ) هدایت از رجال اواخر قاجاریه ( و. ۱۲۷۳ ه.ق .- مقت. تهران ۱۳۲۹ ه.ق ./ ۱۹۱۱ م . ). وی تحصیلات خود را در آلمان بپایان رسانید و پس از مراجعت بایران بسال ۱۳۲۱ ه.ق.بریاست اداره پست و گمرک منصوب شد. در همان سال یکی از اولین کارخانه های نخ ریسی را بتهران وارد کرد و محصول ارزان و خوب بیرون آورد ولی بعلت رقابت خارجی کارخانه مزبور بزودی از کار افتاد . در ۱۷ شعبان ۱۳۲۴ ه.ق . که اولین مجلس شورای ملی ایران رسمیت وافتتاح یافت صنیع الدوله بریاست آن انتخاب شد و در رجب ۱۳۲۵ از آن مقام استعفا داد.از این پس با سمت وزیر مالیه وزیر فواید عامه وزیر علوم در هیئتهای دولتی که بریاست ناصرالملک نظام السلطنه و مشیر السلطنه تشکیل یافت شرکت داشت . چون تهران پس از استبداد صغیر بدست مجاهدان فتح شد در کابینه اول محمد ولی سپهدار تنکابنی بوزارت معارف و اوقاف منصوب گردید. آخرین دوره وزارت او در کابینه دوم حسن مستوفی الممالک بود بسمت وزارت مالیه . در این دوره بدست یک تن گرجی از اتباع روس بنام [ ایوان ] و دو همدست او بقتل رسید ( قزوینی . و فیات معاصرین : یادگار ۴ : ۵ و ۵ . ) .
