صمدیه

[ویکی اهل البیت] یکی از مهمترین و دقیقترین کتابها در علم نحو است که شیخ بهایی به برادر کوچکش، عبدالصمد دیکته کرده و سپس در اختیار اهل فضل قرار داده است. این کتاب جزو کتب درسی در علم نحو و یکی از کتاب های جامع المقدمات است.
کتاب فوائد الصمدیه، کتابی است مختصر دقیق با عباراتی زیبا و نثری استوار و لطیف. شیخ بهائی این کتاب را سال 1030 هجری قمری تألیف کرد.
این کتاب تشکیل شده از یک مقدمه و پنج حدیقه است.
در این حدیقه که اول کتاب است، بحث را از کلمه و کلام که موضوع علم نحو است، آغاز می کند و بعد از ذکر این که کلمه تقسیم به اسم و فعل و حرف می شود، اختصاصات آن ها را بیان می کند. سپس اقسام اسم و احکام و اقسام فعل را بیان می کند و به ذکر موارد اعراب و بنا می پردازد.
در این حدیقه مصنف فقط مواردی که مختص به اسماء است، ذکر می کند همچون:
این حدیقه مختص به ذکر افعال و متعلقات افعال است و در آن به تقسیمات فعل پرداخته می شود و پس از آن حالات اعرابی فعل مضارع مورد بررسی قرار می گیرد و آنگاه ادوات ناصب و جازم و تأثیرات این ادوات بر فعل مضارع همچون تأثیرات زمانی و معنایی آن ها می پردازد. در ادامه به ذکر افعال مدح و ذم پرداخته و این حدیقه را با ذکر افعال قلوب و باب تنازع خاتمه می دهد.
در بوستان چهارم کتاب مسئله ای بیان شده است که ما معمولاً در کتب نحوی شاهد آن نیستیم و آن ذکر اقسام جمل و اعراب آن ها است. در این حدیقه مصنف بحث را با تعریف جمله آغاز می کند و با تقسیم جمله به اسمیه و فعلیه مثال هایی برای آزمایش و تقریب به ذهن آن ها می آورد. شیخ بهائی جملات را در این فصل به دو نوع بدون اعراب و جملاتی که اعراب محلی دارند تقسیم کرده و به ذکر جایگاه آن ها پرداخته است.
در خاتمه این حدیقه به بحثی کلی از احکام جارو مجرور و ظرف و محل اعرابی آن پرداخته می شود.

صَمَدیّه
(نام کامل: الفوائدالصمدیّه) نوشتۀ شیخ بهایی، کتابی آموزشی در نحو به زبان عربی. مؤلف آن را برای برادر خود عبدالصمد نگاشته است. این اثر، که در تنقیح مطالب و جامعیّت، و در عین حال ایجاز آن ها، سرآمد مختصرات نحوی است، بارها در ضمن مجموعۀ درسی جامع المقدمات به چاپ رسیده و مهم ترین و مفصّل ترین شرحِ آن، یعنی شرح کبیر، موسوم به الحدائق الندیّه تألیف سید علی خان مدنی شیرازی، در ۱۲۹۷ و ۱۳۰۲ق در ایران چاپ شده است؛ تاریخ طبع شرح متوسط و شرح صغیر از همان شارح در ۱۲۷۰ق (تهران) است.