صفت مشبهه

صفت مشبهه. [ ص ِ ف َ ت ِ م ُ ب ِ هََ/ م ُ ش َب ْ ب َ هََ / هَِ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) درعربی ، صفت مشبهه بفاعل. و آن صفتی است مشتق از فعل و آن را از آن جهت بدین نام خوانند که در افراد و تثنیه و جمع و تذکیر و تأنیث مانند اسم فاعل است و نیز مانند اسم فاعل قائم بذات است نه واقع بر او. صفت مشبهه از فعل لازم آید و صله «ال » واقع نشود و گاه مخالف فعل خود عمل نصب کند. در کشاف اصطلاحات الفنون آرد: صفت مشبهه اسمی است مشتق از فعل لازم که دلالت کند بر قیام صفت در موصوف خود قیام ثبوتی ؛ و معنی ثبوت آن است که بحسب وضع برای ثبوت باشد نه بحسب استعمال. کذا فی فوائدالضیائیه. و معنی ثبوت آن نیست که معنی صیغه استمرار ثبوت در جمیع ازمنه باشد، بل آن موضوع است برای قدر مشترک ، و نفی آن از جمیع ازمنه جایز نیست ، چه آن حکم به ثبوت است و میبایست در زمانی وقوع یابد و بحسب ظاهر ثبوت آن در جمیع زمان باشد تا آنکه دلیلی بر تخصیص آن قائم شود چنانکه گوئی کان هذا حسناً فقبح ، کذا فی العباب ، و حاصل این گفتار این است که ثبوت مقابل حدوث نیست بلکه بمعنی مطلق ثبوت است که شامل استمرار و حدوث هر دو است. ( تلخیص از کشاف اصطلاحات الفنون ). ابن عقیل در شرح ابیات ابن مالک دراین باره گوید: صفت مشبهه صفتی است که جرّ فاعل آن بدان مستحسن باشد چنانکه در حسن ُالوجه و منطلق ُاللسان که اصل آن حسن ٌ وجهه و منطلق ٌ لسانه است. و جرّ فاعل اسم فاعل بدان جایز نیست و نمیتوان گفت زید ضارب ٌالاب عمرواً و مقصود از آن زید ضارب ُ ابوه عمرواً باشد و یا زیدُ قائم الاب غداً و مقصود از آن زیدٌ قائم ٌابوه غداً باشد. و ابن مالک بدین معنی اشارت کند:
صفة استحسن جرّ فاعل
معنی بهاالمشبهة اسم الفاعل.
صفت مشبهه از فعل لازم مشتق است و معنی آن ثبوت صفت است برای فاعل آن در زمان حال. صفت مشبهه از فعل ثلاثی گاه بر وزن فاعل ٌ آید و آن اندک است و گاه بر اوزان دیگر مانند جمیل و حسن. اما از ثلاثی مزید فیه بر وزن اسم فاعل آن باب بود چون منطلق. و ابن مالک بدین معنی اشارت کند دراین بیت :
و صوغها من لازم لحاضر
کطاهر القلب جمیل الظاهر.
عمل صفت مشبهه مانند عمل اسم فاعل متعدی است یعنی رفع و نصب چنانکه در زیدٌ حسن وجهه که در حسن ضمیر مرفوع فاعل صفت است و وجه منصوب است بر تشبیه به مفعولیت. صفت مشبهه مانند اسم فاعل باید بر ماقبل خود معتمد باشد چنانکه در باب اسم فاعل گفته است :بیشتر بخوانید ...

لغت نامه دهخدا

فرهنگ فارسی

جدول کلمات

پیشنهاد کاربران

بپرس