صدرالدین عینی

صدرالدین عینی در روستای ساکتری در امارت بخارا که در آن زمان تحت الحمایهٔ روسیه بود به دنیا آمد. پدر و مادر صدرالدین در ۱۸۸۹ درگذشتند و او در ۱۸۹۰ به بخارا آمد. فرزندش عینی کمال خاورشناس برجستهٔ تاجیک تبار ازبکستانی است. پدرش سید مراد خواجه، از پیشه وران روستا، تأثیر زیادی در رشد فرهنگی صدرالدین داشت. به پاس خدمت های بزرگی که صدرالدین عینی به ویژه در ده ساله اول، برای برقراری حقوق ملت تاجیک انجام داد، پس از استقلال، تاجیکان او را به عنوان شایسته «اولین قهرمان ملی» مشرف کردند.
عینی یکی از نخستین سرایندگان شعر نو فارسی است. پنج سال پیش از آن که نیما افسانه را بسراید عینی در همان وزن شعری سروده به نام مارش حریت.
مارش حریت
ای ستمدیدگان، ای اسیران!
وقت آزادی ما رسید
مژدگانی دهید، ای فقیران!
در جهان صبح شادی دمید…
هر ستمگار دون خرم و شاد
سالها جام عشرت چشید در شب تیره جور و بیداد
هر ستمدیده محنت کشید…
پدرش «سید مراد خواجه» کشاورز بود اما چون خود صاحب خط و سواد بود کوشش می کرد که فرزندانش نیز دانش آموخته و دانشمند باشند از این رو پسرش صدرالدین را در شش سالگی به مدرسه روستایشان داد. عینی دانش آموزی اش را در آن مدرسه، در داستان «مکتب کهنه» تصویر کرده و در «یادداشت‍ها» می گوید: «چنان که پدرم دید، در آن مکتب من سواد عمیق گرفته نتوانستم و مرا به مکتب دخترانه داد. » در مکتب دخترانه صدرالدین چند جزء از بیدل و چند جزء از غزلیات صائب را خوانده و در ده سالگی مکتب را ختم می کند. اما بچگی صدرالدین در آغوش پدر و مادر دیر دوام نکرد. وبائی که سال ۱۸۸۹ بخارا و اطراف آن را فرا گرفت در چهل روز او را از پدر و هم از مادر جدا کرد.
آرزو و هوس علم و شعر عینی را در ۱۲ سالگی به بخارا آورد. به مدرسه های بخارا داخل شدن و دانش گرفتن برای عینی بر این فقیرزادهٔ علم جو خیلی مشکل بود ولی او به شرافتِ هوس مندی و طالبِ علم بودنش، تمام دشورای های روزگار و آموزش را پس سر کرده، ۱۶ سال در مدرسه های بخارا تحصیل نموده است. عینی در مدرسه های «میر عرب»، «عالم خان»، «بدل بیک»، «حاجی زاهد» و «کوکل تاش» تحصیل کرده در سال ۱۹۰۸ آن را ختم می کند.