شیر ایرانی یا شیر آسیایی ( نام علمی: Panthera leo leo ) یا ( نام علمی: Felis leo persicus ) جمعیتی از شیرها است که هم اکنون تنها در جنگل گیر واقع در گجرات هند یافت می شود؛ جایی که به آن «شیر هندی» می گویند. جمعیت شیر در آسیا نخستین بار توسط یوهان نپوموک مایر جانورشناس اهل اتریش به عنوان یک زیرگونه مستقل شیر توصیف علمی شد و Felis leo persicus به معنای شیر ایرانی نام گرفت. این نام بعدها به Panthera leo persica تغییر یافت. یک پژوهش بر اساس شواهد ژنتیکی که توسط آی یوسی ان در سال ۲۰۱۷ انجام شد نشان می دهد که تفاوت چندانی میان شیر ایرانی با شیر بربری منقرض شده شمال آفریقا و شیرهای آفریقای مرکزی وجود ندارد و از این رو همه آن ها در یک زیرگونه قرار می گیرند و Panthera leo leo نامیده می شوند.
... [مشاهده متن کامل]
شیر روزگاری از ایتالیا و یونان در سواحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان، ایران، شبه جزیره عربستان و آسیای میانه پراکندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آب ها و کاهش شدید طعمه های این جانور به نابودی آن منجر شده تا جایی که امروزه تنها جمعیت باقی مانده شیر خارج از آفریقا در هند یافت می شود. بر پایه سرشماری سال ۲۰۱۰ حکومت ایالتی گجرات ۴۱۱ قلاده شیر مشاهده شده اند که ۵۲ قلاده نسبت به پنج سال قبل افزایش داشته است. بر اساس آخرین سرشماری که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، ۶۵۰ قلاده یافت شده است که ۲۳۹ قلاده نسبت به هفت سال پیش از آن، رشد دارد. این جانور در کنار ببر بنگال، پلنگ هندی، پلنگ برفی، و کاراکال یکی از پنج گربه سان بزرگ هند است. شیر ایرانی در ایران منقرض شده است اما پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، طرح های احیای آن ریخته شد و در سال ۲۰۱۹، با توافق میان باغ وحش ارم و انجمن آبزیگاه و باغ وحش های اروپا، به ایران بازگشت تا احیای آن در این کشور آغاز شود.
شیر در گذشته به عنوان نماد قدرت و پرچم ایران شناخته می شد که همین حالا هم پسوند پرشین در آخر جمله لاتین آن مربوط به شیر ایرانی است. در تصاویر و نقوش و حکاکی های به جا مانده از دوره های تاریخی تصویر شیر به عنوان یکی از مظاهر قدرت و شکوه ایران بوده و محبوب ترین حیوان با ابهت که نماد تاریخ و پادشاهان قدرتمند ایران را نشان میدهد سر دیس و سر ستون های تخت جمشید و طاق بستان و هزاران تصویر و هنر از این حیوان بر روی ظروف و قالیچه های به جا مانده نشانگر این است. شیر و خورشید یکی از معروفترین نمادهای ایران است که در زمان شاهان قاجار و پهلوی بر روی پرچم ایران، به معنی قدرت و شکوه ایران و پادشاهان قدرتمند ایران را مطرح می شد. .
... [مشاهده متن کامل]
شیر روزگاری از ایتالیا و یونان در سواحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان، ایران، شبه جزیره عربستان و آسیای میانه پراکندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آب ها و کاهش شدید طعمه های این جانور به نابودی آن منجر شده تا جایی که امروزه تنها جمعیت باقی مانده شیر خارج از آفریقا در هند یافت می شود. بر پایه سرشماری سال ۲۰۱۰ حکومت ایالتی گجرات ۴۱۱ قلاده شیر مشاهده شده اند که ۵۲ قلاده نسبت به پنج سال قبل افزایش داشته است. بر اساس آخرین سرشماری که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، ۶۵۰ قلاده یافت شده است که ۲۳۹ قلاده نسبت به هفت سال پیش از آن، رشد دارد. این جانور در کنار ببر بنگال، پلنگ هندی، پلنگ برفی، و کاراکال یکی از پنج گربه سان بزرگ هند است. شیر ایرانی در ایران منقرض شده است اما پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، طرح های احیای آن ریخته شد و در سال ۲۰۱۹، با توافق میان باغ وحش ارم و انجمن آبزیگاه و باغ وحش های اروپا، به ایران بازگشت تا احیای آن در این کشور آغاز شود.
شیر در گذشته به عنوان نماد قدرت و پرچم ایران شناخته می شد که همین حالا هم پسوند پرشین در آخر جمله لاتین آن مربوط به شیر ایرانی است. در تصاویر و نقوش و حکاکی های به جا مانده از دوره های تاریخی تصویر شیر به عنوان یکی از مظاهر قدرت و شکوه ایران بوده و محبوب ترین حیوان با ابهت که نماد تاریخ و پادشاهان قدرتمند ایران را نشان میدهد سر دیس و سر ستون های تخت جمشید و طاق بستان و هزاران تصویر و هنر از این حیوان بر روی ظروف و قالیچه های به جا مانده نشانگر این است. شیر و خورشید یکی از معروفترین نمادهای ایران است که در زمان شاهان قاجار و پهلوی بر روی پرچم ایران، به معنی قدرت و شکوه ایران و پادشاهان قدرتمند ایران را مطرح می شد. .
شیر ایرانی سلطان خاور المیانه
گرفتن بی هوشی زدن کشتن
شیر ایرانی ( نام علمی: Panthera leo persica ) یا شیر پارسی یا شیر آسیایی، زیر گونه ای از شیرها می باشد که هم اکنون تنها در هند یافت می شود جاییکه شیر هندی نامیده می شود. این زیرگونه از شیر زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان شامل ایران و شبه جزیره عربستان پراگندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آب ها و کاهش شدید طعمه های این جانور به نابودی آن ها منجر شده تا جائی که امروزه تنها جمعیت باقیمانده اینگونه شیر در جنگل گیر واقع در گجرات هند یافت می شود، جائی که بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۰ حکومت ایالتی گجرات ۴۱۱ قلاده شیر مشاهده شده اند که ۵۲ قلاده نسبت به پنج سال قبل افزایش داشته است. Past and present distribution of the lion in North Africa and Southwest Asia, Asiatic Lion Information
... [مشاهده متن کامل]
شیر آسیایی کوچکتر و سبک تر از همتای آفریقایی خود است. این حیوان در کنار ببر، پلنگ، پلنگ برفی، و پلنگ ابری یکی از پنج گربه سان بزرگ هندوستان است.
گفته می شود که آخرین شیرهای ایرانی در اوایل دههٔ ۴۰ میلادی رویت شده است. برای آخرین بار شیر ایرانی در اطراف دزفول توسط مهندسان امریکایی که مشغول ساخت راه آهن در خوزستان بودند مشاهده شده است. احتمالا تا چند سال بعد نیز چنین شیری در ایران وجود داشته است. [۳] [۴]
شیر ایرانی در هنر
در نقش برجسته های تخت جمشید، تصاویری از شیر ایرانی، در حال شکار گاوی نر و یا پادشاه هخامنشی در حال شکار شیر ایرانی، روی سنگ ها حجاری شده است. در اردبیل ورودی مقبره شیخ جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی نقوشی از شیر ایرانی دیده می شود. [۵]
شهرستان ایذه در شمال خوزستان میزبان شیرهای سنگی است. در روستای کوهباد قبرهای قدیمی با سنگ قبرهایی به شکل شیر ایرانی با آیاتی ازقرآن و شمشیر علی ذوالفقار روی تنه شیرها تزیین شده است. [۵]
در نقوش شکارگاه ها و فرش های دستباف ایرانی شیرهای ایرانی دیده می شوند. در مینیاتورهای خمسه نظامی بهرام گور در حال شکار شیر ایرانی به تصویر کشیده شده است. [۵]
توله شیر ایرانی، اواخر دوره قاجار
پانویس
↑ الگو:IUCN2007
↑ 411 lions in Gir forests, population up by 52
↑ Lion and Gazelle: The Mammals and Birds of Iran By Patrick Humphreys, Esmail Kahrom, Page 77
↑ [http://www. asiatic - lion. org/distrib. html Past and present distribution of the lion in North Africa and Southwest Asia, Asiatic Lion Information]
↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ بهرنگ امین تفرشی. «شیر ایرانی» ( فارسی ) . وبگاه بیابان های ایران. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
منبع
«منبع جعبه زیست» ( انگلیسی ) . ویکی پدیای انگلیسی. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
از ویکی پدیا
همچنین:
در سال های دور و در مناطق جنوب ایران و جنگل های اطارف رودخانه کرخه و دز و کارون و استان بوشهر و دشت ارژن، شیر های ایرانی می زیستند. مهمترین علل انقراض این حیوان در ایران کم شدن و محدود شدن طعمه ها و از بین رفتن زیستگاهش توسط انسان و نیز علاقه افراد محلی به خصوص مردان ایل بختیاری به شکار این حیوان و شکار بی رویه آن توسط افسران خارجی و خصوصا انگلیسی ها بوده است.
از آخرین دفعات دیده شدن این حیوان باشکوه و نجیب در ایران:
در دهه های نخسین قرن نوزدهم، شیر به تعداد زیاد در جنوب ایران به خصوص استان بوشهر وجود داشته است.
در سال ۱۸۴۱ levard نوشته است: درخوزستان به کرات سه یا چهار شیر را باه هم می دیدیم که به کمک سران قبایل از آنها شکار می کردیم.
در سال ۱۸۷۶ Blanford نوشته است: در حال حاضر شیر در ماوراءالنهر و غرب کوه های زاگرس و شرق دجله و در بیشه های جنوبی و جنوب شرقی شیراز یافت می شود و در هیچ کجای دگیری از ایران و بلوچستان وجود ندارد.
و نیز نوشته است: دره کوچک دشت ارژن در غرب شیراز برای زندگی شیرها بسیار مناسب است و از بابت داشتن شیر زیاد بسیار معروف است زیرا این محل به علت داشتن شرایط مساعد برایزندگی خوک های وحشی، برای زندگی شیرها مناسب است.
و همچنین خود او گفته است: هر سال چهار یا پنج شیر از دشت ارژن و اطراف آن شکار و تعدادی از بچه های آنها برای فروش به شیراز برده می شد. ضمنا خود او نیز در مارس ۱۸۶۷ در حدود کاروانسرای میان کتل در نیمه راه کتل پیرزن که در بلندترین ناحیه بین شیراز و بوشهر در ۸۰ کیلومتری شیراز قرار دارد، حوالی غروب در جنگل های بلوط به شیر ماده ای برخورد کرده بود. همچنین کنسول انگلیس در سال ۱۹۰۰ بیان کرده که تپه های اطراف کازرون تا شیراز دارای شیر است.
در سال ۱۹۳۲ گروهی از مهندسین آمریکائی در اطراف دزفول یک شیر کاملا بالغ را می بینند.
R. N. Champion Jones گفته است: در اوایل زمستان سال ۱۹۴۱، در حدود ۶۰ کیلومتری شمال دزفول، شیر ماده ای را دیده است.
و سرانجام در آخرین باری که شیر در ایران دیده شد است، برمی گردد به سال ۱۹۴۳ که Heany گزارش داد که در سال ۱۹۴۲ شیری را در حدود ۶۰ کیلومتری شمال غربی دزفول مشاهد کرده است.
بدین تریتیب آخرین شیر زنده ایرانی، در ایران مشاهده شد و از آن پس دیگر شیری در ایران دیده نشده است.
اینگونه شیرها که با نام علمی Panthera Leo Persica شناخته می شود. اجداد آنها شیرهایی بودند که در یونان و رم باستان در نمایش و جنگ با گلادیاتورها مورد استفاده قرار می گرفتند.
پراکندگی این شیر از حاشیه دریای مدیترانه و شمال افریقا و از شمال یونان تا جنوب غربی آسیا و تا شرق هند بوده است. شیراهای آسیائی حدود ۱۰۰ هزار سال پیش از شیرهای افریقایی جدا شدند و در طی این مدت تغییرات خاصی پیدا کرده اند.
شیرهای آسیائی از نظر فیزیولوژیک و مرفولوژیک با شیرهای افریقایی متفاوت هستند:
از فیزیولوژیک:
صندوق صماخ شیرهای آسیائی نسبت به نوع افریقائی کم تر متورم بوده و ناحیه پس حدقه ای کوتاه تر و سوراخ جلو حدقه ا . . .
... [مشاهده متن کامل]
شیر آسیایی کوچکتر و سبک تر از همتای آفریقایی خود است. این حیوان در کنار ببر، پلنگ، پلنگ برفی، و پلنگ ابری یکی از پنج گربه سان بزرگ هندوستان است.
گفته می شود که آخرین شیرهای ایرانی در اوایل دههٔ ۴۰ میلادی رویت شده است. برای آخرین بار شیر ایرانی در اطراف دزفول توسط مهندسان امریکایی که مشغول ساخت راه آهن در خوزستان بودند مشاهده شده است. احتمالا تا چند سال بعد نیز چنین شیری در ایران وجود داشته است. [۳] [۴]
شیر ایرانی در هنر
در نقش برجسته های تخت جمشید، تصاویری از شیر ایرانی، در حال شکار گاوی نر و یا پادشاه هخامنشی در حال شکار شیر ایرانی، روی سنگ ها حجاری شده است. در اردبیل ورودی مقبره شیخ جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی نقوشی از شیر ایرانی دیده می شود. [۵]
شهرستان ایذه در شمال خوزستان میزبان شیرهای سنگی است. در روستای کوهباد قبرهای قدیمی با سنگ قبرهایی به شکل شیر ایرانی با آیاتی ازقرآن و شمشیر علی ذوالفقار روی تنه شیرها تزیین شده است. [۵]
در نقوش شکارگاه ها و فرش های دستباف ایرانی شیرهای ایرانی دیده می شوند. در مینیاتورهای خمسه نظامی بهرام گور در حال شکار شیر ایرانی به تصویر کشیده شده است. [۵]
توله شیر ایرانی، اواخر دوره قاجار
پانویس
↑ الگو:IUCN2007
↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ بهرنگ امین تفرشی. «شیر ایرانی» ( فارسی ) . وبگاه بیابان های ایران. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
منبع
«منبع جعبه زیست» ( انگلیسی ) . ویکی پدیای انگلیسی. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
از ویکی پدیا
همچنین:
در سال های دور و در مناطق جنوب ایران و جنگل های اطارف رودخانه کرخه و دز و کارون و استان بوشهر و دشت ارژن، شیر های ایرانی می زیستند. مهمترین علل انقراض این حیوان در ایران کم شدن و محدود شدن طعمه ها و از بین رفتن زیستگاهش توسط انسان و نیز علاقه افراد محلی به خصوص مردان ایل بختیاری به شکار این حیوان و شکار بی رویه آن توسط افسران خارجی و خصوصا انگلیسی ها بوده است.
از آخرین دفعات دیده شدن این حیوان باشکوه و نجیب در ایران:
در دهه های نخسین قرن نوزدهم، شیر به تعداد زیاد در جنوب ایران به خصوص استان بوشهر وجود داشته است.
در سال ۱۸۴۱ levard نوشته است: درخوزستان به کرات سه یا چهار شیر را باه هم می دیدیم که به کمک سران قبایل از آنها شکار می کردیم.
در سال ۱۸۷۶ Blanford نوشته است: در حال حاضر شیر در ماوراءالنهر و غرب کوه های زاگرس و شرق دجله و در بیشه های جنوبی و جنوب شرقی شیراز یافت می شود و در هیچ کجای دگیری از ایران و بلوچستان وجود ندارد.
و نیز نوشته است: دره کوچک دشت ارژن در غرب شیراز برای زندگی شیرها بسیار مناسب است و از بابت داشتن شیر زیاد بسیار معروف است زیرا این محل به علت داشتن شرایط مساعد برایزندگی خوک های وحشی، برای زندگی شیرها مناسب است.
و همچنین خود او گفته است: هر سال چهار یا پنج شیر از دشت ارژن و اطراف آن شکار و تعدادی از بچه های آنها برای فروش به شیراز برده می شد. ضمنا خود او نیز در مارس ۱۸۶۷ در حدود کاروانسرای میان کتل در نیمه راه کتل پیرزن که در بلندترین ناحیه بین شیراز و بوشهر در ۸۰ کیلومتری شیراز قرار دارد، حوالی غروب در جنگل های بلوط به شیر ماده ای برخورد کرده بود. همچنین کنسول انگلیس در سال ۱۹۰۰ بیان کرده که تپه های اطراف کازرون تا شیراز دارای شیر است.
در سال ۱۹۳۲ گروهی از مهندسین آمریکائی در اطراف دزفول یک شیر کاملا بالغ را می بینند.
R. N. Champion Jones گفته است: در اوایل زمستان سال ۱۹۴۱، در حدود ۶۰ کیلومتری شمال دزفول، شیر ماده ای را دیده است.
و سرانجام در آخرین باری که شیر در ایران دیده شد است، برمی گردد به سال ۱۹۴۳ که Heany گزارش داد که در سال ۱۹۴۲ شیری را در حدود ۶۰ کیلومتری شمال غربی دزفول مشاهد کرده است.
بدین تریتیب آخرین شیر زنده ایرانی، در ایران مشاهده شد و از آن پس دیگر شیری در ایران دیده نشده است.
اینگونه شیرها که با نام علمی Panthera Leo Persica شناخته می شود. اجداد آنها شیرهایی بودند که در یونان و رم باستان در نمایش و جنگ با گلادیاتورها مورد استفاده قرار می گرفتند.
پراکندگی این شیر از حاشیه دریای مدیترانه و شمال افریقا و از شمال یونان تا جنوب غربی آسیا و تا شرق هند بوده است. شیراهای آسیائی حدود ۱۰۰ هزار سال پیش از شیرهای افریقایی جدا شدند و در طی این مدت تغییرات خاصی پیدا کرده اند.
شیرهای آسیائی از نظر فیزیولوژیک و مرفولوژیک با شیرهای افریقایی متفاوت هستند:
از فیزیولوژیک:
صندوق صماخ شیرهای آسیائی نسبت به نوع افریقائی کم تر متورم بوده و ناحیه پس حدقه ای کوتاه تر و سوراخ جلو حدقه ا . . .
شیر ایرانی ( نام علمی: Panthera leo persica ) یا شیر پارسی یا شیر آسیایی، زیر گونه ای از شیرها می باشد که هم اکنون تنها در هند یافت می شود جاییکه شیر هندی نامیده می شود. این زیرگونه از شیر زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان شامل ایران و شبه جزیره عربستان پراگندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آب ها و کاهش شدید طعمه های این جانور به نابودی آن ها منجر شده تا جائی که امروزه تنها جمعیت باقیمانده اینگونه شیر در جنگل گیر واقع در گجرات هند یافت می شود، جائی که بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۰ حکومت ایالتی گجرات ۴۱۱ قلاده شیر مشاهده شده اند که ۵۲ قلاده نسبت به پنج سال قبل افزایش داشته است. Past and present distribution of the lion in North Africa and Southwest Asia, Asiatic Lion Information
... [مشاهده متن کامل]
شیر آسیایی کوچکتر و سبک تر از همتای آفریقایی خود است. این حیوان در کنار ببر، پلنگ، پلنگ برفی، و پلنگ ابری یکی از پنج گربه سان بزرگ هندوستان است.
گفته می شود که آخرین شیرهای ایرانی در اوایل دههٔ ۴۰ میلادی رویت شده است. برای آخرین بار شیر ایرانی در اطراف دزفول توسط مهندسان امریکایی که مشغول ساخت راه آهن در خوزستان بودند مشاهده شده است. احتمالا تا چند سال بعد نیز چنین شیری در ایران وجود داشته است. [۳] [۴]
شیر ایرانی در هنر
در نقش برجسته های تخت جمشید، تصاویری از شیر ایرانی، در حال شکار گاوی نر و یا پادشاه هخامنشی در حال شکار شیر ایرانی، روی سنگ ها حجاری شده است. در اردبیل ورودی مقبره شیخ جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی نقوشی از شیر ایرانی دیده می شود. [۵]
شهرستان ایذه در شمال خوزستان میزبان شیرهای سنگی است. در روستای کوهباد قبرهای قدیمی با سنگ قبرهایی به شکل شیر ایرانی با آیاتی ازقرآن و شمشیر علی ذوالفقار روی تنه شیرها تزیین شده است. [۵]
در نقوش شکارگاه ها و فرش های دستباف ایرانی شیرهای ایرانی دیده می شوند. در مینیاتورهای خمسه نظامی بهرام گور در حال شکار شیر ایرانی به تصویر کشیده شده است. [۵]
توله شیر ایرانی، اواخر دوره قاجار
پانویس
↑ الگو:IUCN2007
↑ 411 lions in Gir forests, population up by 52
↑ Lion and Gazelle: The Mammals and Birds of Iran By Patrick Humphreys, Esmail Kahrom, Page 77
↑ [http://www. asiatic - lion. org/distrib. html Past and present distribution of the lion in North Africa and Southwest Asia, Asiatic Lion Information]
↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ بهرنگ امین تفرشی. «شیر ایرانی» ( فارسی ) . وبگاه بیابان های ایران. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
منبع
«منبع جعبه زیست» ( انگلیسی ) . ویکی پدیای انگلیسی. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
از ویکی پدیا
... [مشاهده متن کامل]
شیر آسیایی کوچکتر و سبک تر از همتای آفریقایی خود است. این حیوان در کنار ببر، پلنگ، پلنگ برفی، و پلنگ ابری یکی از پنج گربه سان بزرگ هندوستان است.
گفته می شود که آخرین شیرهای ایرانی در اوایل دههٔ ۴۰ میلادی رویت شده است. برای آخرین بار شیر ایرانی در اطراف دزفول توسط مهندسان امریکایی که مشغول ساخت راه آهن در خوزستان بودند مشاهده شده است. احتمالا تا چند سال بعد نیز چنین شیری در ایران وجود داشته است. [۳] [۴]
شیر ایرانی در هنر
در نقش برجسته های تخت جمشید، تصاویری از شیر ایرانی، در حال شکار گاوی نر و یا پادشاه هخامنشی در حال شکار شیر ایرانی، روی سنگ ها حجاری شده است. در اردبیل ورودی مقبره شیخ جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی نقوشی از شیر ایرانی دیده می شود. [۵]
شهرستان ایذه در شمال خوزستان میزبان شیرهای سنگی است. در روستای کوهباد قبرهای قدیمی با سنگ قبرهایی به شکل شیر ایرانی با آیاتی ازقرآن و شمشیر علی ذوالفقار روی تنه شیرها تزیین شده است. [۵]
در نقوش شکارگاه ها و فرش های دستباف ایرانی شیرهای ایرانی دیده می شوند. در مینیاتورهای خمسه نظامی بهرام گور در حال شکار شیر ایرانی به تصویر کشیده شده است. [۵]
توله شیر ایرانی، اواخر دوره قاجار
پانویس
↑ الگو:IUCN2007
↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ بهرنگ امین تفرشی. «شیر ایرانی» ( فارسی ) . وبگاه بیابان های ایران. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
منبع
«منبع جعبه زیست» ( انگلیسی ) . ویکی پدیای انگلیسی. بازبینی شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۸.
از ویکی پدیا