شیبانی تبریزی یحیی بن علی

[ویکی نور] یحیی بن علی شیبانی تبریزی (متوفی 502ق)، ادیب و لغوی قرن پنجم هجری است که نزد ابوالعلاء معرى، خطیب بغدادی، ابوالحسن بن بابشاذ کسب علم نموده و جوالیقى و ابن‎ عساکر، از جمله شاگردان وی، می‎باشند. از جمله آثار او، می‎توان به شرح الحماسة؛ شرح المعلقات السبع/العشر و شرح مفضلیات، اشاره نمود.
«ابوزکریا یحیى بن على»، معروف به «خطیب تبریزی»، ادیب و لغوى قرن پنجم هجری می‎باشد. برخى منابع، او را فقط «شیبانى تبریزى» معرفى کرده‎اند و برخى دیگر لقب خطیب را نیز به او داده‎اند، اما یاقوت حموى او را ابن ‎الخطیب خوانده و خطیب بودن وى را اشتباه دانسته است. قفطى نیز بر این نکته تأکید نموده و بروکلمان علاوه بر ابوزکریا، به کنیه «ابوبکر» هم اشاره کرده است.
ابوزکریا در 421ق، متولد شد. منابع متقدم، اشاره‎اى به محل تولد او نکرده‎اند، اما بروکلمان او را زاده تبریز می‎داند. درهرحال به نظر می‎رسد وى مدتى را در تبریز گذرانده باشد.
ابوزکریا در طلب علم جدیت داشت. هنگامى که نسخه‎اى از کتاب «التهذیب» ازهرى به دست او رسید، براى فراگیرى آن نزد ابوالعلاء معرى، پیاده عازم شام شد. منابع متعدد، شرح سفر او را که نشانه تلاش و جدیت وى در علم‎آموزى است، آورده‎اند. وى حدود سال 450ق، وارد دمشق شد و در آنجا از محضر خطیب بغدادى بهره برد. او در شام و شهرهاى آن نزد شمارى از بزرگان وقت استماع حدیث کرد و از محضر عبدالقاهر جرجانى نیز استفاده نمود.
ابوزکریا در جوانى به مصر سفر کرد. در آنجا ابوالحسن بن بابشاذ (متوفى 469ق) نزد او علم لغت را فراگرفت. وى سپس به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه بغداد به تدریس ادبیات پرداخت و کتابدارى آنجا را نیز به‎عهده گرفت و تا پایان عمر در بغداد بود.
خطیب تبریزى، در لغت و آنچه روایت مى‎کرد، مورد اعتماد بود و خطیب بغدادى، به همین اعتبار از او نقل می‎کرد. درعین‎حال گفته‎اند که ابوزکریا رفتار مناسبى نداشت و به شریعت مقید نبود.