شگردهای سره سازی زبان پارسی

1 - به " - مَن : man - " بیانجامند،
2 - کُماسه نام ( =Neutrum ) باشند ( زبان شناسان چنین نامهایی را با ". n" نشانه گذاری می کنند ) ،
آنگاه این نامواژگان در زبانِ پارسیِ میانه - نو به " - م : m - " می انجامند و بخشِ " َن: an - " زدوده می شود.
بررسیِ کُماسه نامهایِ پایان یافته به " - مَن" ( ایرانیِ باستان ) که به ریختِ " - م" ( پارسیِ میانه - نو ) آمده اند :
1 - " چَشمَن : čašman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) / " چَشم : čašm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
2 - " چَرمَن : čarəman " ( اوستاییِ جوان ) / "چَرم : čarm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
3 - " پَئیمَن : paēman " ( اوستاییِ جوان ) / " پیم : pēm " ( پارسیِ میانه ) به چمِ " شیرمادر"؛
4 - " نامَن: nāman " ( پارسیِ باستان ، اوستاییِ کهن و جوان ) / " نام : nām " ( پارسیِ میانه - نو ) ،
( همچنین است: " نَمَن: naman" در اوستاییِ جوان ) ؛
5 - " تَئُخمن: taoxman " ( اوستاییِ جوان ) / " توخم: tōxm " ( پارسیِ میانه ) و " تُخم: toxm " ( پارسیِ نو ) ؛
6 - " دَئیمَن: daēman " ( اوستاییِ جوان ) / " دیم : dēm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
7 - " دامَن : dāman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) / " دام : dām " ( پارسیِ میانه - نو ) به چمِ " آفریده، ساخته"،
( از ریشه یِ " دا: dā " به چمِ " آفریدن، دادن "؛ همچنین است : " دَمَن: daman" در زبانِ اوستاییِ جوان ) ؛
8 - " هَندامَن : handāman " ( اوستاییِ جوان ) / " اَندام:andām " ( پارسی ) به چمِ " عضو : Glied"؛
9 - " پَمَن : paman " ( اوستاییِ جوان ) / " پَم : pam " ( پارسی ) به چمِ " گری، گال، جرب، خارشک "،
( همچنین است : " پامَن: pāman " در زبانِ اوستاییِ جوان ) ؛
10 - " گامَن : gāman " ( اوستاییِ جوان ) / " گام : gām " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
11 - " بامَن : bāman " ( اوستاییِ جوان ) / " بام: bām " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
12 - " رَسمَن:rasman " ( اوستاییِ جوان ) / " رزم: razm" ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
13 - " بَرسمَن : barəsman " ( اوستاییِ جوان ) / " بَرسم :barsm " ( پارسیِ میانه ) ،
( همچنین است: بَرسُم : barsum در زبانِ پارسیِ میانه؛ از ریشه ی ایرانی باستان " بَرزم : barzm " ) ؛
14 - " رامَن: rāman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " آرامش، آسودگی" و برابر با " Friede، Ruhe " ( آلمانی ) ،
برابرِ این واژه در پارسیِ میانه " رامِشن ( =رامِش ) " بوده است؛ ما واژه ی " رام: rām " را در زبانِ پارسیِ نوین از آن داریم؛
15 - " دَوَنمَن: dvanman " ( اوستاییِ کهن ) ، " دونمَن : dūnman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " ابر، مه "،
( در برخی گویشهایِ ایرانی واژه یِ " دوم: dum " به چمِ " مه، ابر " آمده است؛ دگرریختِ آوایی از " دونم:dūnm " به " دوم:dum" رُخ داده است ) ؛
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
واژگانی که در گذار از زبانِ ایرانیِ باستان به پارسیِ میانه - نو گُم شده اند و باید برپایه یِ آواشناسیِ واژگانِ کهن به چرخه یِ زبانی بازگردند:
16 - " پَثمَن: paϑman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " راه، مسیر " و برابر با " Pfad، Weg " ( آلمانی ) ؛ ( از ریشه یِ " پَث : paϑ " ) .
( بکارگیریِ واژه یِ " پَتم : patm" یا "پَسم:pasm" در پارسیِ نو )
17 - " رُثمَن: ruϑman " ( اوستاییِ جوان ) یا " اوروثمن : uruϑman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ "1 - رشد، نمو، رُستن ( نام ) ، روییدگی" برابر با " Wachstum, Wachsen" ( آلمانی ) و 2 - "آنچه رُستنی است" برابر با "Gewaechs " ( آلمانی )
این واژه از ریشه ی " رَئود :raod" است و با واژه یِ " رُستن/روی - " در پارسیِ نو همریشه است و آن را در زبانِ اوستاییِ جوان در واژه یِ " هو - رُثمَن : hu - ruϑman " برابر با واژه یِ آلمانی " schoenes Gewaechs " نیز داریم. برای دیدنِ این واژه به یَسنا: Y. 10. 4 ، وَندیداد :V. 19. 26 و یشتِ: Yt. 13. 78 بنگرید.
( بکارگیریِ واژه یِ " رُتم: rutm " یا " رُسم : rusm " در پارسیِ نو )
18 - " درَئُمَن : draoman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " یورش، هجوم، حمله " و برابر با واژگانِ " Ansturm، Angriff " .
این واژه از ریشه " درَو : drav" است. برایِ دیدنِ واژه یِ " درَئُمَن :draoman" به یَسنا ( Y. 57. 25 ) و یَست ( Yt. 13. 57 ) بنگرید.
( بکارگیریِ واژه یِ " درُم: drom" در پارسیِ نو )
19 - " مَئیسمَن :maēsman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " گُمیز، ادرار، پیشاب" وبرابر با " Harn " ( آلمانی )
برابرواژه ی آن در زبانِ پارسیِ میانه " گُمیز" بوده است.
( بکارگیریِ واژه ی " میسم : mēsm " یا " میزم: mēzm " در زبانِ پارسیِ نو بویژه در دانشِ پزشکی برای " ادرار: urine ، Urina و اوره دارها" )
20 - " چَگمَن: čagəman " ( اوستاییِ کهن ) به معنایِ " هدیه " و برابر با " Geschenk " ( آلمانی ) .
برای دیدنِ این واژه به یَسنا ( Y. 38. 3 ) بنگرید؛ این واژه به " چَگوَه : čagvah " بازمیگردد. یکی از ریختهایِ اوستاییِ جوانِ آن می تواند " چَغمَن: čaγəman " باشد.
( بکارگیریِ واژه یِ " چَگم: čagm " یا " چَغم: čaγm " یا " چُغم : čuγm" در پارسیِ نو )
21 - " سوئینمَن : sōinman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " شکاف، تَرَک، سوراخ " و برابر با " Spalte " ( آلمانی )
برای دیدنِ این واژه به نیرنگستان ( N. 100 ) بنگرید. این واژه به ریشه ی " سَئید:saēd " بازمیگردد. بارتولومه در همین جا گفته است که " dm" از زبانِ ایرانیِ باستان به " nm" در زبانِ اوستاییِ جوان دگرشده است.
در زبانِ پارسیِ میانه " سوراک: sūrāk " به چمِ این واژه آمده است.
22 - " شَنمَن: šanman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " پرتاب" و برابر با " Wurf " ( آلمانی )
بارتولومه این واژه را بعنوانِ نوساختی از واژه یِ " سوئینمن : sōinman " می داند.
23 - "شیَئُمَن : šyaoman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " کار، عمل، اثر " و برابر با " Werk، Tat " ( آلمانی )
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در پارسیِ میانه : rāwēnēd mān .
این واژه به ریشه ی " شیَو: šyav " بازمیگردد که ریختِ دیگرِ این ریشه " شَو : šav " می باشد که واژه ی " شُدن/ شَو - " در پارسی نیز از همین ریشه هست.
24 - " شوئیثمَن : šōiϑəman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " خانه، مسکن، سکونت" برابر با " Wohnen, Wohnung " ( آلمانی )
این واژه در یَسنا ( Y. 48. 6 ) " هو - شوئیثمن : hu - šōiϑəman " به چمِ " سکونتِ خوب، خانه/مسکنِ خوب" آمده است. این واژه به ریشه " شَی :šay " به چمِ " سکونت داشتن، مانِش داشتن: wohnen " بازمیگردد. بارتولومه ریختِ آریاییِ این واژه را " xšaitman " دانسته است.
25 - " هَخمَن : haxman یا haxəman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " دوستی، همراهی، همنشینی، انجمن " و برابر با " Genossenschaft ، Gemeinschaft " ( آلمانی ) بوده است. برای نمونه به یَسنا ( Y. 40. 20 ) بنگرید.
واژه یِ " هَخمَن " از ریشه یِ " هَک:hak" به چمِ " هاختن" است که ساختواژه ای بمانندِ " تَخمَن " از ریشه یِ " تَک:tak " دارد.
26 - " زَئیمَن : zaēman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " فعالیت، پویایی، تحرک : Regsamkeit " ، " سرزندگی: - Munter " ، " بیداری : Wachsein " بوده است.
برای نمونه در یَسنا ( Y. 44. 5 ) آمده است: چه کسی خوابِ خوش و "بیداری" را آفرید.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : توخشاکیه ( = تُخشایی ) ، زیناوندیه ( = زیناوندی ) .
همچنین به واژه یِ " زئیما : zaēmā " در اوستا بنگرید.
( یکی از دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند از اوستایی به پارسی، دگرگونیِ " aē " به " ē " بوده است؛ از اینرو " زئیمَن" به ریختِ " زیم" درمی آید. )
27 - " سرَئُمَن: sraoman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " شنوایی، توانِ شنیداری " و برابر با " Gehoer، Hoervermoegen " ( آلمانی )
برای نمونه به یَشتِ اوستا ( Yt. 10. 23 , Yt. 16. 7 ) بنگرید.
این واژه از ریشه ی " سرَو : srav " است. همریشه با واژه یِ " سرودن".
28 - " سپَرمَن :sparman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " لگد، ضربه " و برابر با " Tritt، Stoss " ( آلمانی )
این واژه از ریشه ی " سپَر: spar " می باشد.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه: " اَفکنِشن ( = اَفکنِش ) ، تنگیه ( =تنگی، سختی، بلا ) " .
29 - " راثمَن : rāϑman " به چمِ " پیرو، حامی، مرید" و برابر با " Anhaenger " ( آلمانی )
این واژه به " راس: rāϑ " بازمی گردد.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : "بَهر : bahr" .
( بکارگیریِ این واژه در پارسیِ نو : راتم : rātm یا راسم: rāsm )
30 - " وارثمَن: vārəϑman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " محافظت، مقاومت، محافظِ سینه " و برابر با " Brustwehr، Wehr " ( آلمانی )
این واژه به ریشه یِ " وَر:var" به چمِ " پوشانیدن، نگاهداری کردن" بوده است؛ ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه " وَرتیه ( =ورتی ) " بوده است. ازوارشِ این واژه در زبانِ فارسی " جوشن ( یا خفتان ) " است.
31 - " وَرمن : varəman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " برگزیده، گزینش" و برابر با " Auslese " ( آلمانی )
این واژه در فرهنگ اویم ایوک آمده است و از ریشه یِ " وَر: var " به چمِ " گزیدن، انتخاب کردن" است. در همین راستا در سانسکریت واژه یِ " variman " را داریم.
32 - " وِسمَن:veśman " ( سانسکریت ) به چمِ " خانه، مسکن"
در زبانِ اوستاییِ جوان واژه یِ " وَئیسمَ: vaēsma" به چمِ " خانه، مسکن : Wohnung " از ریشه یِ " وَئیس: vaēs " بوده است.
33 - " داسمَن :dāsman " ( ایرانیِ باستان )
بارتولومه این واژه را در زیرواژه یِ " dāsma - nī " به چمِ " آورنده ی/رساننده یِ تندرستی " آورده که " نَی: nī " در آن به چمِ " رسانیدن، آوردن" است و ازوارشِ آن در زبانِ پارسیِ میانه " درُستیه ( =درستی ) " بوده است و با واژه یِ " دَسوَر:dasvar" در زبانهایِ باستانیِ ایرانی همبسته و همریشه است.
34 - " پیشمَن : pišman" ( اوستاییِ جوان )
بارتولومه این واژه را برابر با " Gesicht" ( آلمانی ) آورده است و به گمانِ بسیار باید آن را برابر با " بینایی" دانست، چراکه وی واژه یِ " اَ - پیشمَن: a - pišman " را به چمِ " نابینا، کور، ( آنکه ) نمی بیند، غافل، نادان" آورده است. این واژه به ریشه یِ " پاه: pāh " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " دیدن:sehen " بازمیگردد که بُن کُنونیِ ان " پیشیَ :pišya " بوده است.
35 - " تَخمَن: taxman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " مسیرِ/ جریانِ: Lauf " آبِ روان
این واژه از ریشه یِ " تَک:tak " است. ازوارش این واژه در پارسی میانه " تکیکیه : takikih " بوده است.
36 - " تَئومَن:tauman " ( پارسیِ باستان ) به چم " توان، توانایی، نیرو، قدرت" و برابر با " Macht , Kraft , Vermoegen " ( آلمانی )
این واژه با واژه ی " تهم" در زبانِ پارسی همریشه و همبسته است.
( ساختواژه یِ " تَخمَن " از ریشه یِ " تَک " را با واژه یِ " هَخمَن " از ریشه یِ " هَک " بسنجید. )
37 - " دَرشمَن : daršman " ( پارسیِ باستان ) به چم " جرات، جسارت، شجاعت:Verwegenheit " و " زورمندی، زور، حس طغیان، ، ستیزشمندی:gewalttaetigkeit ".
این واژه از ریشه ی " دَرش:darš " به چمِ " جرات/ جسارت/ شجاعت داشتن" است.
( روشِ بکارگیری در زبانِ پارسی : دَرشم:daršm " یا " دُرشم:duršm " )
38 - " چینمَن:činman " ( اوستاییِ جوان )
بارتولومه چند معنا را برای این واژه آورده است:
1 - به چمِ " دوشارم، میل، طلب، خواست، آرزو : Begehren" و " در جستجویِ ، به دنبالِ ، در کوشش/تلاش به قصدِ /برایِ : Trachten nach " ( آلمانی )
بارتولومه این واژه را در این معنا از ریشه ی " کَن :kan " دانسته است.
برای نمونه در یَسنا ( Y. 12. 3 ) آمده است: من . . . دیگر نمی خواهم، نَه " در طلبِ " جان و نَه " درطلب" زندگانی، گناه کنم.
در اُزوارشِ این گزاره در زبانِ پارسیِ میانه آمده است :
u nē tan u nē yān dušārm rād : نَه ازبرایِ "دوشارم/میل به" تَن و جان.
2. به چمِ " اندیشِش به چیزی/کسی ، دوشارم به چیزی/کسی، در اندیشه ی چیزی/کسی بودن، نگرانِ چیزی/کسی بودن " بوده است.
برابر با " - cura, Sorge, - Bedachtsein auf - , Denken an " ( آلمانی ) .
برای نمونه در پُرسِشنیها آمده است:
" اندیششِ/ دوشارم" به هر . . . ای که به راستی "در اندیشه ی" اَشه است / به اَشه "دوشارم" دارد.
در ازوارشِ 2 نیز در زبان پارسیِ میانه واژه یِ " دوشارم" آمده است. چنانکه پیداست، در زبانِ پارسیِ میانه معناهای 1 و 2 جدای از یکدیگر نیستند.
39 - "اَنمَن: anman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " ماندگاری، پیوستگی، پایداری، استواری، همیشگی/ اَبدی بودن " و برابر با " Unaufhoerlichkeit , Stetigkeit " ( آلمانی ) .
40 - " آ - دبَئُمَن : ā - dəbaoman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " فریبندگی، فریفتاری" و برابر با " Betoerung " ( آلمانی ) .
برای نمونه به یَسنا ( Y. 30. 6 ) بنگرید. این واژه به ریشه ی " دبَو : dbav " بازمیگردد و در ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه آمده است:
kēča ōšān frēft.
همچنین می توان این واژه را برابر با " فریبنده، فریفتار، فریبکار " نیز دانست.
41 - " اَفسمَن: afsman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " بیت / بند ( از سروده ) " و برابر با " Verszeile " در زبانِ آلمانی.
ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : " پَتمان: patmān ".
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ نو : " اَفسم : afsm " ) .
42 - " اَفشمَن:afšman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " کاستی، عیب، نقص، زیان، آسیب " و برابر با " Nachteil ، Schaden " ( آلمانی ) .
در ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " پَتمان: patmān " آمده است که کریستین بارتولومه آن را لغزشی ( اشتباهی ) برآمده از همسان پنداری با واژه یِ " اَفسمَن:afsman " دانسته است :in Verwchselug mit afsman = در دُشگردانی ( =اشتباه گرفتن ) با واژه یِ " اَفسمَن" .
همچنین واژه ی " اَن - اَفشمَن : an - afšman " به چمِ " ناکاستی، بی زیانی، بی عیبی، بی نقصی، ناآسیفتگی، سودمندی، مزیت" بوده است . ( بنگرید به یَسنا ( Y. 46. 17 ) ) .
برابر با " Vorteil , Nichtschaden , Nichtnachteil" ( آلمانی ) .
در ازوارشِ آن در زبان پارسیِ میانه آمده است : اَپَتمانیکیه : apatmānīkīh " . ( چنانکه گفته شد، بارتولومه آن را میت ( =اشتباه ) می داند. )
43 - " ویاخمن: vyāxman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " مجلس، انجمن، جلسه، گردهمایی، مجمع" و برابر با " Versammlung " ( آلمانی ) .
برای نمونه بنگرید به یَسنا : Y. 57. 12 و یَشت: Yt. 13. 16.
این واژه با واژه یِ " ویاخَ : vyāxa " دراوستا همریشه و همبسته است.
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ نو : " ویاخم: vyāxm " . )
44 - " اوروازمَن: urvāzəman " یا " اورواسمَن : urvāsman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " رامش، شادمانی، خوشحالی، سرور " .
برابر با " Seligkeit، Wonne , Freude" ( آلمانی )
این واژه به " اورواز: urvāz " به چمِ " شادمان بودن، خوشحال /مسرور بودن : laetari ( لاتین ) " بازمیگردد. بارتولومه همین " اورواز " را فراسترشی از ( = بسطی از ) واژه ی"اورواد:urvād " می داند. همچنین در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " اوروازیشن :urvāzišn " از همین ریشه دیده می شود که نشان از این دارد که این واژه با همین ریخت در زبانِ پارسیِ میانه کاربرد داشته است.
. . . . . . . .
دیدگاهِ من پیرامون واژگانِ نامبرده :
نامواژگانِ بالا که همگی در زبانهایِ اوستایی - سانسکریت به " - مَن:man - " می انجامند، بدین سان ساخته شده اند:
هر یک از این نامواژگان دارایِ یک ریشه ی آغازینِ " X " بوده اند که با فراسترشی ( = Erweiterung ) از این ریشه ها و افزایشِ " - م: m - " به آنها، به فعلِ "Xm" دگرگشته اند و سپس با افزودنِ پسوندِ نامسازِ کُماسه ی" - َ ن:an - " به این فعلها، به ریختِ "Xman" درآمده اند.
چنانکه گفته شد، نامواژگانِ"Xman" ، در زبانِ پارسیِ میانه - نو به ریختِ "Xm" پدیدار می گردند.
. . . . . .
پَسگشت :
من چندماهِ پیش، پس از پی بردن به روالمندیِ واژگانِ بالا، این گردآوری را از جایهایِ گوناگونِ نبیگِ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه ) انجام دادم و امروز آن را، با پاره نوشتارِ کوتاهی از کارل زالمان در " رویبرگِ 276 از بخش سوم - پارسیِ میانه" ، برایِ پذیرِشِ دیدمانِ خود پیش می نهم:

1 - نمونه هایِ واجکاهی:
اورود ( اوستایی ) به رود/اَیاری ( پارسیِ میانه ) به یاری/اَیاواریه ( پارسیِ میانه ) به یاوری/اَباز ( پارسی میانه ) به باز و. . . .
2 - نمونه هایِ واج افزایی یا دگرگونیِ آوایی:
اَرِز ( اوستایی ) به وَرِز ( اوستایی ) به وَرزیدن ( پارسی )
اورمی ( urmi ) به وَرمی ( اوستایی ) به چمِ ( خیزآب، موج )
اَندَ/اَندَتی به بَندَیَئیتی/بَندهَنَ به بند/بستن/بندیدن ( پارسی )
اَاِسم ( اوستایی ) به ایزم ( پارسی میانه ) به هیزم ( پارسی کنونی )
اَاین/اینیتَ ( اوستایی ) به کین ( اوستایی ) به کین/کینینیتَن ( پارسیِ میانه ) به کین/کینه ( پارسیِ کُنونی )
اَاُک/اوختَ ( اوستایی ) به وَک ( اوستایی ) به واختَن ( پارسی )
و. . . .
پیشنهاد1:
همانگونه که دیده شد، واژگانِ آغازیده با اَ، اِ، او، ای می توانند دچار واج افزایی یا دگرگونیِ آوایی شوند که در اینصورت واژه پس از دگردیِسش، با واجهایی همچون و، آ، ک و. . . آغاز می شود.
این ویژگی برایِ خوش ساخت سازیِ واژگانِ باستانی که با اَ، اِ، او، ای آغاز می شوند، می تواند بسیار رهگشا باشد. بویژه پیشنهادِ من در این پیام، آغاز با آوایِ " و:v " می باشد؛چنانکه در واژگانی همچون واختن، ورزیدن و. . . دیده شد.
3 - نمونه یِ جایگشتِ آوایی:
همانگونه که در پیامِ شماره 3 آورده شد:
اوروَن:urvan ( اوستایی ) به رووان:ruvan ( پارسیِ میانه ) و سپس به روان ( پارسیِ کُنونی )
پیشنهاد2:
جایگشتِ آوایی بویژه هنگامی که پس از اَ، اِ، او، ای آوایِ " ر " را داشته باشیم، پیشنهاد می شود.

در فراروندِ ترگویشِ واژگان یا گرته برداری از زبانِ A به زبانِ B باید نکته هایِ زیر را درنگرید: ( زبانِ A فرستنده و زبانِ B گیرنده است. )
نکته1 - واژه یِ ترگفته شده باید با ساختارِ دستورزبانیِ B ( زبانِ گیرنده ) سازگار باشد. ( formalism )
نکته2 - واژه یِ ترگفته شده باید با نگرش و تفسیرِ گویشورانِ زبانِ B ( زبان گیرنده ) سازگاری و همخوانی داشته باشد. ( interpretation )
نکته هایِ 1 و 2 در بالا درباره یِ واژگانِ دانشی ( =علمی ) نیز درست و راستگویانه می باشند.
در چمگویی ( =منطق ) ، نکته 1 به ریختار ( formalism یا دیسه گرایی ) و نکته 2 به چمارشناسی ( =معناشناسی ) نشانِش دارند. نکته 2 نقشی بمانندِ نگره یِ مدلهایِ زبانیِ مزداهی ( =ریاضی ) دارد که توسطِ آلفرد تارسکی پیشنهاده شد. ولی ما اینجا نَه با دانشِ مزداهی ( =ریاضی ) بلکه با زبانِ طبیعی سروکار داریم.
در فراروندِ ترگویِشِ واژگانِ بیگانه باید هر دو نکته بالا درنگریسته شوند.

این شگرد را هنگامی می توان بکاربست که فلان کارواژه یِ اوستایی دارایِ "چندین چمار ( =معنا ) " است و ما میخواهیم همه یِ آنها را داشته باشیم، پس برای نمونه یکی را با نشانه یِ مصدریِ "دَن/تَن" و دیگری را با " آختن" می سازیم و از پیشوندها نیز یاری میجوییم. برای نمونه داریم:
"دا" در اوستایی به "دادن" و همچنین " داختن" در پرداختن".

سخر / سرخ
چخر/ چرخ
وفر/برف
یکی دیگر از آواهایی که در زبانِ پارسی دچار جایگشت شده است، "د" می باشد؛ بمانندِ
"کوندَ" به چمِ " آهسته"در اوستایی به " کُند" و "کودن" در پارسیِ کُنونی
ولی آیا این جایگشتهایِ آوایی تنها در آواهایِ پایانی و آیا تنها در پارسیِ کُنونی رُخ داده است؟
پاسخ هر دو پرسش نَه می باشد.
در واژه یِ آریاییِ باستانِ " رخشَ یا رکسَ"، با جایگشتِ آواییِ "ر/خ" به "خرس" در زبانِ پهلوی و پارسیِ کُنونی می رسیم.
در واژه یِ اوستاییِ " اوروَن:urvan" به چمِ "روان، روح" با جایگشتِ آواییِ " او/ر" به " رووان:ruvan" در زبانِ پارسیِ میانه - پهلوی می رسیم. همین واژه در پارسیِ کُنونی "روان" شده است.
نکته 1:
چنانچه میخواهید با جایگشتِ آواییِ واژه ای از زبانهایِ باستانیِ ایرانی را در پارسیِ کُنونی بکار ببرید، باید درنگرید که این جایگشتِ آوایی باید تنها در "یک تکواژ" رُخ دهد. از دیدِ من چنانچه بخواهیم جایگشتی را در راستایِ سره سازی انجام دهیم، بهتر است تنها درموردِ آوایِ "ر" بکار بسته شود.

برای نمونه من می خواهم واژه ای را از زبانِ اوستایی به پارسیِ کُنونی بیاورم ولی واژه ای همآوا در زبانِ پارسیِ کُنونی که دارایِ چماری ( =معنایی ) جداگانه هست، مرا از اینکار بازمی دارد. چاره چیست؟
به آسانی می توانم با بکارگیریِ دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند ( =رایج ) واژه اوستایی را به زبانِ پارسیِ کُنونی آورم بی آنکه همآواییِ واژگان مرا دچار دشواری کند.
ولی دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند کدامین هستند؟
دگرگونیِ آواییِ ( ر/ل )
دگرگونیِ آواییِ ( ر/ل ) در زبانهایِ پارسیِ میانه - پهلوی و سانسکریت دیده می شود.
دگرگونیِ آواییِ ( رد/رت/ل )
دگرگونیِ آواییِ ( رد/رت/ش ) تنها در اوستایی بمانندِ " اردَ/ارتَ/اَشَ"
دگرگونیِ آواییِ ( و/ب ) در اوستایی - پارسیِ میانه - پهلوی - پارسیِ کُنونی و. . .
دگرگونیِ آواییِ ( ک/خ/ه ) در اوستایی - سانسکریت - پارسیِ میانه
دگرگونیِ آواییِ ( چ/ز )
دگرگونیِ آواییِ ( ج/ز )
دگرگونیِ آوایی ( ه/س ) در اوستایی - سانسکریت
و . . . .
نکته 1:
در دگرگونی هایِ آوایی باید سه فتاد را درنگرداشت:
1 - دوره های تاریخی
دگرگونیهای آوایی بسته به دوره هایِ تاریخی و در زبانهایِ آن دوره رخ داده اند.
برای نمونه
دگرگونی های آوایی ( ه/س ) در اوستایی - سانسکریت رخ داده است.
2 - روندِ پیوستگیِ دگرگونی آوایی در دوره هایِ تاریخی
3 - جایگاهِ آوایِ دگرگون پذیر در واژه
برای نمونه برخی دگرگونی ها در آوایِ آغازین واژگان رُخ می دهند.
پیشنهاد1:
همانگونه که گفته شد، یکی از دگرگونی های آوایی رواگمند ( ر/ل ) بوده است که در زبانهایِ پارسیِ میانه - پهلوی و سانسکریت دیده می شود. آوایِ " ل " در اوستایی وجود نداشته است؛از همین رو واژگانِ اوستایی با ( ر ) یا ( رد ) را می توان به ( ل ) دگروازیم ( =دگرگون کنیم ) و نوواژگانی را پدید آوریم.

پیشوندهایِ یکتایی:
پَر/ فَر /فرو/اف /گُ ( وی ) / پِی/ پاد/ پَژ /در/ بر /هم /اَن ( هَن ) /پیش/پس/وا/باز/ نِ/آ / ای ( ی ) و. . . .
پیشوندهایِ دوتایی:
درهم/ برهم/ درپِی/وا. نِ ( برای نمونه در "وانِمودن" ) و . . . .
پیشوندهایِ سه تایی:
درهم آ و. . . .
برای نمونه در واژه یِ "درهم آمیختن" ما سه پیشوند داریم:
در/هم/آ
پیشوندها به دو دسته یِ جدایی پذیر و جدایی ناپذیر بخشیده می شوند:
جدایی ناپذیر بمانندِ :گُ ( وی ) / اف/نِ/آ/ای ( ی ) و. . . .
جدایی پذیر بمانندِ : فرو/پی / وا / بر/ در /پیش/پس و. . . .
نکته 1 :
به دلیل های دستورزبانی مردمِ ما کنارآیِشِ بهتری در پیوند با پیشوندهایِ جدایی پذیر نشان می دهند تا پیشوندهایِ جدایی ناپذیر.
پیشنهاد1:
چنانچه پیشوندِ جدایی ناپذیری در زبانِ پارسیِ کُنونی پذیرندگیِ کمتری در پیوند با گذشته داشته باشد، بهتر است زبانشناسان آن پیشوند را "جدایی پذیر" کنند؛ چنین کاری را می توان درباره یِ پیشوندِ " فَر" یا پیشوندهایِ جدایی ناپذیر دیگر بکار بست.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
برای بکارگیریِ "پیشوندها" باید دانست که هرکدام از این پیشوندها به چه چماری ( =معنایی ) بوده است و در چه جاهایی و زمانهایی از آنها بهره گرفته می شده است. ( در اینباره به زیرواژه یِ هرکدام از این پیشوندها در همین تارنما مراجعه کنید. )
پیشنهاد 2 :
چنانچه بخواهیم کارواژه ای باستانی را که دارایِ "چندین چمار ( =معنا ) " هست، در زبانِ پارسیِ کُنونی بکارگیری کنیم، می توانیم از " پیشوندها" برایِ دربرگیرشِ همه یِ چمار ( =معنا ) ها بهره بگیریم.
پیشنهاد3:
چنانچه واژه ای بیگانه را بخواهیم به پارسیِ کُنونی برگردانیم، نزدیکترین واژه یِ ایرانی از زبانهایِ باستانی تر را می جوییم و با بکارگیریِ "پیشوند" بررویِ آن، برابری درخور از آن بدست خواهیم آورد.