[ویکی نور] «مولی عبدالجبار بن زین العابدین شکوئی»، از علمای نیمه اول قرن چهاردهم هجری است. وی مؤلف کتاب «مصباح الحرمین» می باشد که کتابی است که در آن، نویسنده به بیان مناسک و اعمال واجب و یا مستحب مربوط به سفر حج پرداخته و ضمن نقل اسرار و تاریخچه آن اعمال، حکایت هایی تاریخی و مطالبی آموزنده و اخلاقی را در آن گرد آورده است.
در کتاب های تراجم رجال، اطلاعاتی از ایشان به دست نیامد. در منابع دیگر نیز اطلاعات ثبت شده بسیار مختصر است. در کتاب «فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان» کتابخانه ملی، فقط به ذکر نام و نام خانوادگی وی بسنده شده و برای تولد و یا وفات، تاریخی نقل نشده است. نام های پذیرفته نشده مندرج در ذیل نام وی و در همان کتاب، عبارتند از: «پیش نماززاده» و «علی تبریزی». از سوی دیگر «خان بابا مشار»، علاوه بر کتاب «فهرست کتاب های چاپی فارسی»، در جای دیگری نیز اشاره ای به وی دارد؛ در جلد سوم «مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی» درباره مؤلف «مصباح الحرمین» چنین نوشته است: «آخوند عبدالجبار بن آخوند حاج زین العابدین پیش نماززاده شکوئی، زنده در سال 1323ق، از فضلاء قرن چهاردهم هجری و از مردمان قفقاز است...» .
همان گونه که اشاره شد، چون در کتاب های رجالی، اطلاعاتی از مؤلف «مصباح الحرمین» به دست نیامد، تحصیلات و مشایخ و تلامذه ایشان مجهول باقی مانده و تنها راه شناخت بیشتر، پی بردن از راه «اثر به مؤثر» است. همچنان که از مقدمه مؤلف بر می آید، خود از عالمان دین بوده است. اشاره همراه با تواضع وی از این قسمت مقدمه مشهود است: «چنین گوید تراب اقدام المؤمنین و تشنه کام میاه فیوضات رب العالمین، عبدالجبار بن زین العابدین الشکوئی أظلهما الله تعالی فی ظل عرشه یوم الدین که تأسیا بالعلماء الراشدین، من المتقدمین و المتأخرین و شوقا لما وعدهم الله عز و جل من أعلی علیین، لازم و واجب دانستم که...». در انتهای کتاب، اشاره ای نیز به والد خویش دارد: «عبدالجبار بن العالم و الفاضل حامی شریعة سید المرسلین و مجری قواعد الدین المبین الحاج آخوند ملا زین العابدین الشکوئی». بحث های فقهی، تاریخی، عقیدتی، کلامی، روایی، و بسط و توسعه برخی از آنها در این کتاب، به خوبی مبین اشراف و تسلط مؤلف بر این مباحث است. همچنین مطرح نمودن این مباحث از منابع بسیار زیاد و گوناگون، نشانگر رتبه بالای علمی مؤلف است .
از نثر و نظم به کاررفته در متن و استفاده مؤلف از اشعار زیبای عربی و فارسی مرتبط با متن، از شعرای مختلف و شعری که به زبان فارسی درباره تاریخ تألیف خود سروده، نیز چنین استنباط می گردد که در ادبیات تازی و فارسی هم صاحب نظر بوده است .
با توجه به آنچه که ذکر شد و با در نظر گرفتن مطالب و سیاق کتاب، همچنین اطلاعات مختصر «مشار» که پیشتر اشاره شد، می توان چنین نتیجه گرفت که مؤلف آذری و دارای درجات بالای علمی و مراتب عالی فضل و کمال و از فضلای نیمه اول قرن چهاردهم هجری بوده است و این کتاب، تنها اثر منتشرشده مؤلف بوده و اگر آثار دیگری هم داشته، به مرحله انتشار نرسیده است.
شکوئی، مولی عبدالجبار بن زین العابدین، «مصباح الحرمین»، تصحیح و تحقیق سید جواد طباطبایی، نشر مشعر، پاییز 1384.
در کتاب های تراجم رجال، اطلاعاتی از ایشان به دست نیامد. در منابع دیگر نیز اطلاعات ثبت شده بسیار مختصر است. در کتاب «فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان» کتابخانه ملی، فقط به ذکر نام و نام خانوادگی وی بسنده شده و برای تولد و یا وفات، تاریخی نقل نشده است. نام های پذیرفته نشده مندرج در ذیل نام وی و در همان کتاب، عبارتند از: «پیش نماززاده» و «علی تبریزی». از سوی دیگر «خان بابا مشار»، علاوه بر کتاب «فهرست کتاب های چاپی فارسی»، در جای دیگری نیز اشاره ای به وی دارد؛ در جلد سوم «مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی» درباره مؤلف «مصباح الحرمین» چنین نوشته است: «آخوند عبدالجبار بن آخوند حاج زین العابدین پیش نماززاده شکوئی، زنده در سال 1323ق، از فضلاء قرن چهاردهم هجری و از مردمان قفقاز است...» .
همان گونه که اشاره شد، چون در کتاب های رجالی، اطلاعاتی از مؤلف «مصباح الحرمین» به دست نیامد، تحصیلات و مشایخ و تلامذه ایشان مجهول باقی مانده و تنها راه شناخت بیشتر، پی بردن از راه «اثر به مؤثر» است. همچنان که از مقدمه مؤلف بر می آید، خود از عالمان دین بوده است. اشاره همراه با تواضع وی از این قسمت مقدمه مشهود است: «چنین گوید تراب اقدام المؤمنین و تشنه کام میاه فیوضات رب العالمین، عبدالجبار بن زین العابدین الشکوئی أظلهما الله تعالی فی ظل عرشه یوم الدین که تأسیا بالعلماء الراشدین، من المتقدمین و المتأخرین و شوقا لما وعدهم الله عز و جل من أعلی علیین، لازم و واجب دانستم که...». در انتهای کتاب، اشاره ای نیز به والد خویش دارد: «عبدالجبار بن العالم و الفاضل حامی شریعة سید المرسلین و مجری قواعد الدین المبین الحاج آخوند ملا زین العابدین الشکوئی». بحث های فقهی، تاریخی، عقیدتی، کلامی، روایی، و بسط و توسعه برخی از آنها در این کتاب، به خوبی مبین اشراف و تسلط مؤلف بر این مباحث است. همچنین مطرح نمودن این مباحث از منابع بسیار زیاد و گوناگون، نشانگر رتبه بالای علمی مؤلف است .
از نثر و نظم به کاررفته در متن و استفاده مؤلف از اشعار زیبای عربی و فارسی مرتبط با متن، از شعرای مختلف و شعری که به زبان فارسی درباره تاریخ تألیف خود سروده، نیز چنین استنباط می گردد که در ادبیات تازی و فارسی هم صاحب نظر بوده است .
با توجه به آنچه که ذکر شد و با در نظر گرفتن مطالب و سیاق کتاب، همچنین اطلاعات مختصر «مشار» که پیشتر اشاره شد، می توان چنین نتیجه گرفت که مؤلف آذری و دارای درجات بالای علمی و مراتب عالی فضل و کمال و از فضلای نیمه اول قرن چهاردهم هجری بوده است و این کتاب، تنها اثر منتشرشده مؤلف بوده و اگر آثار دیگری هم داشته، به مرحله انتشار نرسیده است.
شکوئی، مولی عبدالجبار بن زین العابدین، «مصباح الحرمین»، تصحیح و تحقیق سید جواد طباطبایی، نشر مشعر، پاییز 1384.
wikinoor: شکوئی،_عبدالجبار_بن_زین العابدین