شکست دوگانه

شکست دوگانه (Double refraction)
(یا: دو شکستی) خاصیتی اُپتیکی، ناشی از اثر پرتوی منفرد از نورِ ناقطبیده که با ورود به محیطی ناهمسانگَرد به دو پرتو شکافته می شود و هرکدام در راستای متفاوتی ادامۀ مسیر می دهند. یک پرتو، معروف به پرتوِ غیرعادی، با زاویه ای که از محیط گذر می کند، خمیده یا بازتابیده می شود و پرتو دیگر، معروف به پرتوِ عادی، بدون تغییر از محیط می گذرد. شکستِ دوگانه را می توان با مقایسۀ دو مادۀ شیشه و کلسیت مشاهده کرد. اگر با مداد نقطه ای در برگۀ کاغذ رسم و سپس با تکه ای شیشه پوشانیده شود، فقط یک تصویر از نقطه دیده خواهد شد، اما اگر همان کاغذ زیر تکه ای کلسیت گذاشته شود و بلور در راستای مشخصی قرار گیرد، دو نقطه نمایان خواهد شد. در شکستِ دوگانه، پرتوِ عادی و پرتوِ غیرعادی با به ارتعاش درآمدن در دو صفحۀ عمود بر هم قُطبیده می شوند. به علاوه، شاخصِ شکستِ پرتوِ عادی، یعنی عددی که زاویۀ شکستِ خاص هر محیط را تعیین می کند، در همۀ راستاها ثابت است. شاخص شکستِ پرتو غیرعادی براساس راستای معیّن تغییر می کند، زیرا دارای هر دو مؤلفۀ موازی و قائم محور اپتیکی بلور است. از آن جا که سرعت امواجِ نور در محیط برابر با سرعت آن در خلأ بخش بر شاخص شکست در همان طول موج است، پرتو غیرعادی ممکن است تندتر یا کُندتر از پرتو عادی جابه جا شود. همۀ بلورهای شفاف، جز بلورهایی که سیستم تبلورشان مکعبی است و به صورت طبیعی از نظر اپتیکی هَمسانگَردند، پدیدۀ شکستِ دوگانه را به نمایش می گذارند. در این مورد، علاوه بر کلسیت می توان به نمونه های بسیار شناخته شده ای از جمله یخ، میکا، کوارتز، قند، و تورمالین اشاره کرد. سایر مواد ممکن است در شرایط مخصوص دوشکستی شوند. محلول هایِ دربردارندۀ مولکول هایِ بلندزنجیر هنگام جاری شدن شکست دوگانه را به نمایش می گذارند. این پدیده به ریزش دوشکستی معروف است. مواد پلاستیکی که از مولکول های بسیار بلندزنجیر شناخته شده اند نیز ممکن است هنگام فشرده یا کشیده شدن دوشکستی شوند. این فرآیند به نورکِشسانی (فتوالاستیسیته) معروف است. بعضی از مواد هَمسانگَرد، مثلاً شیشه، ممکن است وقتی در میدان مغناطیسی یا الکتریکی قرار می گیرند یا تنشِ بیرونی بر آن ها اعمال می شود، به صورت دوشکستی ظاهر شوند.