شَهْنامه چنگیزی یا تاریخ منظوم مغول، یک مثنوی به زبان فارسی است که به پیشینه قوم مغول و خاندان چنگیز خان تا آغاز پادشاهی اولجایتو می پردازد. شمس الدین کاشانی از شعرای اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم ه. ق، این اثر را به سفارش غازان خان در ۹۷۳۶ بیت در وزن بحر متقارب به تقلید از شاهنامه فردوسی سرود.
... [مشاهده متن کامل]
کاشانی برای سرودن این اثر کتاب جامع التواریخ را منبع اصلی خود قرار داد و در کنار آن از اطلاعات تاریخ جهانگشای جوینی و روایات شفاهی نیز در بعضی قسمت ها بهره برد. سفارش این کتاب بخشی از کوشش های تبلیغی ایلخانان برای ایجاد مشروعیت بین ایرانیان از طریق تمسک به شاهنامه و جهان بینی ایرانی بود. شاعر در این اثر مجموعاً ۸۲ بار به نام های «ایران» و «ایران زمین» اشاره کرده و بر ایرانی بودن پادشاهان ایلخانی و نقششان در پاسداری از مرزهای ایران زمین تأکید داشته است. بااین حال شهنامه چنگیزی نتوانست از شهرت و مقبولیت ویژه ای میان مردم بهرمند شود و درمجموع در گمنامی باقی ماند. سایر منظومه های تاریخی نیز که در دوره مغول به تقلید از شاهنامه سروده شدند، سرنوشتی مشابهی پیدا کردند.
شهنامه چنگیزی نامی مستعار است که امروزه برای این کتاب به کار می رود. حمدالله مستوفی از نویسندگان معاصر شمس الدین کاشانی، منظومه او را «تاریخ غازانی» خوانده است. ریشه اصطلاح شهنامه چنگیزی به سرلوحه آغازین نسخه ترکیه ای این کتاب که در سال ۹۵۷ ه. ق تهیه شده بازمی گردد. دو واژه در این سرلوحه ذکرشده که اولی ناخوانا و دومی «شهنامه» است. در بدرقه همین نسخه نیز با خطی غیر از خط کاتب اصطلاح «شهنامه چنگیزی» ذکر شده است. این کتاب امروزه با نام های مستعار «تاریخ منظوم شمس الدین کاشانی» و «تاریخ منظوم مغول» نیز شناخته می شود.
ادگار بلوشه، خاورشناس فرانسوی، این منظومه را «خالی از هرگونه ارزش شاعرانه و اعتبار ادبی» توصیف کرده و آن را صرفاً «خلاصه بسیار مبتذلی از تاریخ رشیدی» دانسته است. وی اطلاعاتی را که این کتاب دربارهٔ اقوام ترک داده نیز در مقام مقایسه با تاریخ گزیده و روضه الصفا با عنوان «به مراتب پست تر» توصیف کرده است.
منوچهر مرتضوی ارزیابی نسبتاً مثبتی دربارهٔ شیوه پرداختن شهنامه چنگیزی به برخی مطالب تاریخی و به ویژه برخی جزئیات مربوط به حوادث حمله مغول به ایران داشته است.
... [مشاهده متن کامل]
کاشانی برای سرودن این اثر کتاب جامع التواریخ را منبع اصلی خود قرار داد و در کنار آن از اطلاعات تاریخ جهانگشای جوینی و روایات شفاهی نیز در بعضی قسمت ها بهره برد. سفارش این کتاب بخشی از کوشش های تبلیغی ایلخانان برای ایجاد مشروعیت بین ایرانیان از طریق تمسک به شاهنامه و جهان بینی ایرانی بود. شاعر در این اثر مجموعاً ۸۲ بار به نام های «ایران» و «ایران زمین» اشاره کرده و بر ایرانی بودن پادشاهان ایلخانی و نقششان در پاسداری از مرزهای ایران زمین تأکید داشته است. بااین حال شهنامه چنگیزی نتوانست از شهرت و مقبولیت ویژه ای میان مردم بهرمند شود و درمجموع در گمنامی باقی ماند. سایر منظومه های تاریخی نیز که در دوره مغول به تقلید از شاهنامه سروده شدند، سرنوشتی مشابهی پیدا کردند.
شهنامه چنگیزی نامی مستعار است که امروزه برای این کتاب به کار می رود. حمدالله مستوفی از نویسندگان معاصر شمس الدین کاشانی، منظومه او را «تاریخ غازانی» خوانده است. ریشه اصطلاح شهنامه چنگیزی به سرلوحه آغازین نسخه ترکیه ای این کتاب که در سال ۹۵۷ ه. ق تهیه شده بازمی گردد. دو واژه در این سرلوحه ذکرشده که اولی ناخوانا و دومی «شهنامه» است. در بدرقه همین نسخه نیز با خطی غیر از خط کاتب اصطلاح «شهنامه چنگیزی» ذکر شده است. این کتاب امروزه با نام های مستعار «تاریخ منظوم شمس الدین کاشانی» و «تاریخ منظوم مغول» نیز شناخته می شود.
ادگار بلوشه، خاورشناس فرانسوی، این منظومه را «خالی از هرگونه ارزش شاعرانه و اعتبار ادبی» توصیف کرده و آن را صرفاً «خلاصه بسیار مبتذلی از تاریخ رشیدی» دانسته است. وی اطلاعاتی را که این کتاب دربارهٔ اقوام ترک داده نیز در مقام مقایسه با تاریخ گزیده و روضه الصفا با عنوان «به مراتب پست تر» توصیف کرده است.
منوچهر مرتضوی ارزیابی نسبتاً مثبتی دربارهٔ شیوه پرداختن شهنامه چنگیزی به برخی مطالب تاریخی و به ویژه برخی جزئیات مربوط به حوادث حمله مغول به ایران داشته است.
