شهربانی

در ایران، سازمانی نظامی با وظیفۀ حفظ نظم و آرامش و امنیت در شهرها. این نهاد تا ۱۳۱۵ش نظمیّه نامیده می شد. شهربانی گرچه سازمانی مسلح و نظامی است، اما از لحاظ تشکیلاتی تابع وزارت کشور، و از لحاظ کشف جرایم، از ضابطین دادگستری است. سابقۀ تأسیس شهربانی یا «ادارۀ پلیس» در معنای جدید به ۱۲۹۶ق، پس از بازگشت ناصرالدین شاه قاجار از سفر دوم خود به فرنگ، بازمی گردد. در آن سال «ادارۀ پلیس به جهت امنیت شهر» به ریاست کُنت دو مونت فورت ایتالیایی تبارِ تبعۀ اتریش تشکیل شد. پلیس ایران چهارده سال تحت ریاست وی بود، اما در واقعۀ تنباکو (رژی) ناصرالدین شاه با فشار روحانیان او را عزل کرد. احتمالاً در ۱۲۹۲ش سه افسر سوئدی به عنوان مستشار نظمیه به ایران آمدند و در حدود دَه سال ضمن انجام اصلاحات در این سازمان، در بعضی از شهرهای بزرگ کشور ازجمله قزوین، رشت، مشهد و تبریز تشکیلات نظمیه تأسیس کردند. رضاخان سردار سپه، به خدمت مستشاران سوئدی پایان داد (۱۳۰۲ش) و از آن بعد این سازمان به دست افسران ایرانی اداره شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیلات شهربانی تا چند سال به همان سبک و سیاق پیشین اداره می شد. بعد از پایان جنگ ایران و عراق و بازگشت صلح و آرامش به کشور، دولت ایران تصمیم به ادغام نیروهای موازی و مشابه در امر حفظ امنیت کشور گرفت و کمیته های انقلابی، ژاندارمری و شهربانی با عنوان جدید نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) به صورت یکپارچه درآمدند.