شهر فرنگ

شهر فرنگ نوعی سرگرمی کودکانه است به شکل جعبه ای چهارگوش، سوار بر چهارچرخ و قابل حمل که از سوراخ های دیواره آن عکس های قدیم ایران و عکس های نقاط دیدنی و معروف جهان به نمایش درمی آید. در هنگامی که هنوز سینما و تلویزیون در ایران رواج و رونق نیافته بود بازار شهر فرنگ رونق داشت و کودکان تماشای این تصویرهای متحرک را که با توضیحات متصدی دستگاه همراه بود بسیار دوست می داشتند. در گذشته استقبال مردم از این وسیله سرگرمی به حدی بود که شهر فرنگی بودن شغل آبرومندی به حساب می آمد.
مسبب ورود آن به ایران مظفرالدین شاه قاجار بود. وی در دیدار از نمایشگاه جهانی فرانسه که در پاریس برگزار شده بود، نظرش به شهر فرنگ جلب شد و این موضوع مقدمه ای برای ورود این دستگاه به ایران شد.
چند تصویر را طوماروار به یکدیگر می چسبانند و دو سر آن را به دو چوب می بندند و گرد محور چوب می گردانند. تصویرها از محوری باز می شوند و گرد محور دیگر بسته می شود. آنگاه این تصاویر را در جعبه قرار می دهند و بر دیوارهٔ جعبه عدسی ذره بینی تعبیه می کنند که تصاویر را درشت و روشن به بیننده نشان می دهد. کودکان در برابر عدسی می نشینند و متصدی شهر فرنگ شروع به چرخانیدن محور می کند و تصاویر یک به یک از برابر دیدگان کودک بیننده می گذرد. همچنین متصدی دستگاه با عباراتی شعرگونه که از قبل از بر کرده است، متناسب تصویری که می گذرد به شرح آن می پردازد و به تناسب پولی که دریافت می کند تمام یا قسمتی از آن تصاویر را به بیننده عرضه می دارد و وصف هر تصویر را با عبارت «شهر شهر فرنگه» آغاز می کند. پس از پایان این نمایش، شهرفرنگی یا متصدی شهرفرنگ، پرده ای را که از درون جعبه بر روی عدسی ذره بین تعبیه شده است و هنگام نمایش تصاویر آن را از روی ذره بین به کنار زده دوباره می آویزد و مانع دیدن تصویر می شود و پایان نمایش را با عبارت «سگ سیاه نخوردت!» اعلام می کند.
شهرفرنگی دستگاه خود را یا به دوش خویش حمل می کند یا با چرخهایی که به پایه های آن بسته شده است روی زمین حمل می کند. این دستگاه را گاهی با رنگهای مختلف و لامپ های کوچک رنگارنگ که با باتری خشک روشن می شود می آرایند اما تمام این وسایل برای جلب توجه کودکان نصب می شود و جنبهٔ فرعی دارد.
امروزه نیز دستگاه های مشابهی در نقاط گوناگون دیده می شود. نیروی دستگاه های امروزی برخلاف دستگاه های قدیم که با دست بود، با برق تأمین می شود. علاوه بر این امروز عکس گل و گیاه، بازیگران و گاهی نقاط گوناگون جهان همراه موسیقی غربی در آن نمایش داده می شود درحالی که در گذشته با آوازهای عمو شهر فرنگ همراه بود.

جعبه ای مکعب به عرض ۶۰ و طول ۸۰ سانتی متر تا یک متر، که داخل آن سه ذره بین روی چهارپایه ای به ارتفاع ۵۵ سانتی متر نصب شده بود و چراغ کوچکی داشت که موقع نمایش عکس ها روشن می شد. نوار عکس ها را به وسیلۀ دسته ای از پشت ذره بین ها عبور می داد. حرکت سریع دستۀ شهر فرنگ موجب می شد که عکس ها متحرک به نظر آیند. شهر فرنگی، دستگاه را به کول می گرفت و در محله های پرجمعیت به بچه ها و گاه بزرگترها نشان می داد. بچه ها حرکت عکس ها را از پشت شیشۀ بزرگ دستگاه شهر فرنگ تماشا می کردند.