[ویکی اهل البیت] زید فرزند امام زین العابدین علیه السلام یکی از چهره های معروف و درخشان خاندان ولایت و امامت است که در عصر امویان به مبارزه برخاست و با قیام خود بر ضد خلافت هشام بن عبدالملک، حکومت امویان را به لرزه انداخت.
شیخ مفید (متوفی 413 قمری) در ألارشاد درباره شخصیت زید بن علی علیه السلام می گوید: زید بن علی بن حسین علیه السلام پس از برادر بزرگوارش امام محمدباقر علیه السلام، از سایر برادران خود بزرگوارتر و برتر بود. وی مردی پارسا، پرهیزکار، فقیه، سخاوتمند و دلاور بود که شمشیر بدست گرفت و با قیام خود امر به معروف و نهی از منکر کرد و از کشندگان امام حسین علیه السلام خونخواهی نمود.
همچنین درباره شخصیت عبادی وی زیاد بن منذر معروف به ابوجارود گفت: من به مدینه رفته و از هر کسی درباره زید بن علی علیه السلام پرسش کردم، به من گفتند: ذاک حلیف القرآن؛ او حلیف (هم سوگند) قرآن است. همچنین هشام بن هشام گفت: از خالد بن صفوان که شخصیت زید بن علی علیه السلام را برای ما تعریف می کرد، پرسیدم: زید را در کجا دیدار کردی؟ گفت: در رصافه کوفه.
پرسیدم: او چگونه مردی بود؟ گفت: ما علمتَ یبکی من خشیة اللّه حتّی یختلط دموعه بمخاطه؛ همان گونه دانستی، او از خوف خدا آن قدر گریه می کرد که اشک های وی با آب بینی اش درهم می آمیخت.
گفتنی است که پس از واقعه کربلا و شهادت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، گرچه قیام هایی بر ضد امویان از سوی دوستداران اهل بیت علیهم السلام برای خونخواهی از شهیدان کربلا و یا برای مقاصد دیگر به وقوع پیوست و حکومت امویان را با خطر جدی روبرو کرد، مانند قیام توابین و قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی، ولیکن از علویان تا زمان زید قیام و حرکت مهمی پدید نیامده بود و قیام زید بن علی علیه السلام سرآغاز قیام ها و جنبش های علویان بر ضد امویان و پس از آنان بر ضد عباسیان بود.
این امر نشان می دهد که در عصر غربت علویان و خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله که کسی را یارای مخالفت و مبارزه با امویان نبود، این علوی زاده دلیر با تلاش های بی دریغ خود بار دیگر دوستان اهل بیت علیهم السلام و شیعیان را به حرکت درآورد و قیام بزرگی را پایه گذاری کرد.
از برخی روایات بدست می آید که شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام در کوفه با آگاهی از روحیه مبارزه جویی زید بن علی علیه السلام و مخالفت پنهان و آشکار او با دستگاه خلافت بنی امیه از او دعوت کردند که از مدینه به کوفه رفته و رهبریت قیام ضد اموی را بر عهده گیرد. زید با برادر بزرگوارش امام محمدباقر علیه السلام در این باره مشورت کرد. امام علیه السلام وی را از زودهنگام بودن قیام و بی نتیجه بودن آن باخبر کرد.
شیخ مفید (متوفی 413 قمری) در ألارشاد درباره شخصیت زید بن علی علیه السلام می گوید: زید بن علی بن حسین علیه السلام پس از برادر بزرگوارش امام محمدباقر علیه السلام، از سایر برادران خود بزرگوارتر و برتر بود. وی مردی پارسا، پرهیزکار، فقیه، سخاوتمند و دلاور بود که شمشیر بدست گرفت و با قیام خود امر به معروف و نهی از منکر کرد و از کشندگان امام حسین علیه السلام خونخواهی نمود.
همچنین درباره شخصیت عبادی وی زیاد بن منذر معروف به ابوجارود گفت: من به مدینه رفته و از هر کسی درباره زید بن علی علیه السلام پرسش کردم، به من گفتند: ذاک حلیف القرآن؛ او حلیف (هم سوگند) قرآن است. همچنین هشام بن هشام گفت: از خالد بن صفوان که شخصیت زید بن علی علیه السلام را برای ما تعریف می کرد، پرسیدم: زید را در کجا دیدار کردی؟ گفت: در رصافه کوفه.
پرسیدم: او چگونه مردی بود؟ گفت: ما علمتَ یبکی من خشیة اللّه حتّی یختلط دموعه بمخاطه؛ همان گونه دانستی، او از خوف خدا آن قدر گریه می کرد که اشک های وی با آب بینی اش درهم می آمیخت.
گفتنی است که پس از واقعه کربلا و شهادت ابا عبدالله الحسین علیه السلام، گرچه قیام هایی بر ضد امویان از سوی دوستداران اهل بیت علیهم السلام برای خونخواهی از شهیدان کربلا و یا برای مقاصد دیگر به وقوع پیوست و حکومت امویان را با خطر جدی روبرو کرد، مانند قیام توابین و قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی، ولیکن از علویان تا زمان زید قیام و حرکت مهمی پدید نیامده بود و قیام زید بن علی علیه السلام سرآغاز قیام ها و جنبش های علویان بر ضد امویان و پس از آنان بر ضد عباسیان بود.
این امر نشان می دهد که در عصر غربت علویان و خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله که کسی را یارای مخالفت و مبارزه با امویان نبود، این علوی زاده دلیر با تلاش های بی دریغ خود بار دیگر دوستان اهل بیت علیهم السلام و شیعیان را به حرکت درآورد و قیام بزرگی را پایه گذاری کرد.
از برخی روایات بدست می آید که شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام در کوفه با آگاهی از روحیه مبارزه جویی زید بن علی علیه السلام و مخالفت پنهان و آشکار او با دستگاه خلافت بنی امیه از او دعوت کردند که از مدینه به کوفه رفته و رهبریت قیام ضد اموی را بر عهده گیرد. زید با برادر بزرگوارش امام محمدباقر علیه السلام در این باره مشورت کرد. امام علیه السلام وی را از زودهنگام بودن قیام و بی نتیجه بودن آن باخبر کرد.