شنب غازان

شَنْبِ غازان، غازانیّه یا شامِ غازان ( تلفظ محلی: شامْغازان ) نام یکی از محلّه های تاریخی شهر تبریز است. این محله بیش تر به علت تاریخ مستقل و باشکوه آن مشهور است.
این محله در زمان ایلخانان در قالب روستایی به نام شنب یا شام[ ۱] ابتدا با نام ارغونیه توسعه یافته[ ۲] و سپس با نام غازانیه به یک شهر اقماری برای تبریز تبدیل شد. [ ۳] رونق و شکوه اصلی این محله در همین زمان و با نام غازانیه بود.
در قرن هشتم از این شهر به عنوان اثری که در ایران مانندش پیدا نمی شود یاد شده است. [ ۴] این منطقه در طول تاریخ نقش بزرگی در تاریخ آذربایجان، ایران و عثمانی بر عهده داشته است. باغات سرسبز، خاک حاصلخیز و هوای مساعد آن نیز از ویژگی های شنب غازان در گذشته بوده است. [ ۵]
امروزه شنب غازان یکی از مناطق غرب تبریز بوده و بدون احتساب اراضی غیر مسکونی از طرف شمال به خانه سازی و چهار راه اخونی و از جنوب به خیابان راه آهن و از غرب به جاده سنتو یا بلوار کارگر و از شرق به خیابان دامپزشکی یا شهید نجاتی محدود می شود.
این محله در همسایگی محلات «آخونی»، «خطیب»، «حکم آباد»، «قراملک» و «خانه سازی» «اره گر» قرار دارد.
شام نام اصیل شنب غازان است و قبل از ساخت شهر ارغونیه با این نام شناخته شده بود. شام را به معنای مکان هموار و حاصلخیز معنی کرده اند، [ ۶] در مفهوم دیگر به معنای سرزمین سمت چپ می باشد. [ ۷] باتکیه به این توضیحات شام غازان یعنی سرزمین هموار و حاصل خیز در سمت غرب که منسوب به غازان خان است.
شنب را بعضی از صاحب نظران در فارسی گنبد معنی کرده اند[ ۸] و بعضی نیز در مغولی مزار[ ۹] و شنب غازان را به معنای مزار یا گنبد غازان خان شناخته اند اما مسئله این است که شنب نیز قبل از وجود غازان خان به این محل گفته می شد. [ ۱۰]
استاد محمد روشن در کتاب جلد سوم جامع التواریخ ( تعلیقات و حواشی ) بیان می دارد که شم~شنب~شمب مخفف واژهٔ مغولی Shamb ( h ) ala به معنای بهشت، مدینهٔ فاضله و اوتوبیا است که آن نیز از واژهٔ سانسکریت چامبهالا اتخاذ شده است. [ ۱۱] با این قیاس چه شنب غازان و چه شام غازان به معنای بهشت غازان خان می باشد.
قبل از سلطنت ارغون خان چهارمین پادشاه سلسلهٔ ایلخانان، شنب غازان روستایی در چند فرسخی غرب تبریز بود و شام یا شنب نامیده می شد. [ ۱]

شَنْبِ غازان
(یا: شام غازان؛ قبة الاسلام) مجموعه بنای غازان خان مغول در قریۀ شام (شم یا شنب) در غرب تبریز. در میان باغ عادلیۀ ارغون خان بود و غازانیه نام داشت. از برج آرامگاه دوازده ضلعی گنبددار او با ارتفاع ۱۳۰ متر و قطر۳.۵ متر و نمای کاشی کاری و مقرنس کاری که با نقش برج های دوازده گانه تزیین شده بود، مسجد جامع، خانقاه درویشان، مدرسۀ شافعیه، مدرسۀ حنفیه، بیت الکتب یا کتابخانه، دارالشفاء، رصدخانه، حکیمیه برای اقامت حکیمان و پزشکانی که از مناطق دیگر می آمدند، بیت السیاده برای اقامت سادات مسافر، بیت المتولی، آب انبار، حمام و یک حوض خانه بزرگ تشکیل می شد. در کنار مدرسه مهمان سرایی برای اقامت و اطعام مسافران ساخته شده بود. مجموعه بناهای شهرک شنب غازان از نمونه های عالی معماری دورۀ مغول به شمار می رفت. باغ عادلیه مملو از درختان میوه به خصوص درخت انگور بود. تاریخ احداث آن را ۶۹۹ یا ۷۰۲ق نوشته اند. شنب غازان تا ۱۰۱۹ق پابرجا بود، در آن سال به فرمان شاه عباس اول برای استفاده از مصالح آن در بنای قلعۀ رشیدیه تخریب شد. اما گنبد آن باقی بود. در دورۀ مظفرالدین شاه قاجار سنگ های مرمر تپۀ غازان خان به عمارت عالی قاپو منتقل شد و در دورۀ پهلوی جلو حیاط موزۀ آذربایجان نصب شد. به مرور زمان با احداث خانه های مسکونی در محل شنب غازان، محله ای به همین نام به وجود آمد. به آن قره ملک نیز می گفتند.