شناسنامه

در آغاز بایسته است که روشن گردد ما در زبان پارسی به چه چیزی "مصدر" می گوییم و اینکه این واژه با نگرش به چمار و معنایی که دارد آیا برای آن خواسته و منظوری که در پارسی به کار رفته، واژه ی درخور و درستی است؟
ابتدا دو شناسِش و تعریف زیر را در نگاه آوریم:
1 - واژه مصدر به چم [محل صدور، جای برآمدن و خاستگاه] است.
2 - ما در پارسی به واژه هایی که انجام کاری یا داشتن حالتی را نشان دهد ولی بی زمان و شناسه کناکی ( فاعلی ) باشدمصدر می گوییم که به یکی از پسوندهای [تن، دن و یا یدن] پایان می پذیرد مانند رفتن، خوردن، پوشیدن.
با نگرش به شناسش 1 که مصدر را خواستگاه می چمد، ما نمی توانیم واژه هایی مانند رفتن و. . را مصدر بنامیم، مصدر یعنی بن و ریشه واژه که باید مشتق ناپذیر باشد، پس درواقع می توان "رو" و "رفت" که بن کنونی و گذشته هستند را مصدر یعنی خواستگاه نامید، مصدرِ واژه هایی مانند می روم، رفتی و ( حتا ) رفتن.
در حالیکه واژه رفتن، خود واژه ای زاییده و مشتق شده از "رفت" است و این ویژگی با چمار مصدر سازگار نیست.
پس با این روشنگری می توان "بنواژه" یا خود واژه "بن" را به تنهایی همتراز خوبی به جای مصدر دانست اگر برای نمونه رو یا رفت را بنواژه=مصدر بنامیم نه رفتن را!
درباره واژه "ستاک" ( یا ستاخ ) ، این واژه با چشمپوشی از ریشه یابی آن، همانگونه که در سروده های شاعران کهن به کار رفته به چم شاخه نورسته و تازه است و من نمی دانم چگونه معنای بن و ریشه از این واژه برداشت شده؟! به ویژه که جناب کزازی هم این واژه را با این چمار به کار برده اند که شوند آن برای من روشن نیست،
اگر این واژه را از کارواژه " آختن" به چم [برآوردن، بیرون کشیدن] بدانیم، با افزوده شدن پیشوند "ست" به آن چه چماری می یابد؟ اگر "ستاختن" در همین چارچوب معنایی ( بر کشیدن ) بچمد، می رسیم به همان چماری که واژه ستاک داشت و نوواژه هایی مانند ستازه و ستازش همتراز و همچم با مصدر نخواهد شد بلکه همتراز با واژه مشتق یا اشتقاق خواهد بود.
اگر واژه ستاک برگرفته از تاک ( درخت انگور ) باشد یا از واژه های ساخ، ساق و شاخ به دست آمده باشد هم، همان چمار شاخه را خواهد داشت.
پس می ماند همان بنواژه یا بن که دارای چمار مصدر است. واژه "کارپایه" نیز بدین منظور به کار رفته ولی از دیدگاه من بن یا بنواژه بهتر است.
همانگونه که گفته شد واژه هایی مانند رفتن، کردن، خوردن، پوشیدن و. . . را نمی توان بنواژه ( مصدر ) نامید، پس اینگونه واژگان را که در دستور زبان جایگاه برجسته و پر ارجی دارند را چه باید بنامیم؟
✅ من در اینجا واژه "کُنِش" را پیشنهاد می کنم.
پیشتر واژه کنش در کنار کارواژه، در جایگاه همتراز برای واژه "فعل" پیشنهاد شده بود که همانطور که می دانیم کارواژه کاربرد بیشتر و گسترده تری یافته و جدای از این، واژه کنش خودش اسم مصدر است که شاید چندان واژه ی درخوری به جای فعل نباشد ولی می تواند جایگزین شایسته ای باشد به جای چماری که تاکنون برای مصدر به کار می برده ایم.
بن: رو، رفت.
کنش: رفتن
کارواژه: رفت، می روم
به جای اسم مصدر هم می توان گفت "کنش نام"یا کنشنام و به جای حاصل مصدر، کنش ساخت، البته همه اینها در حد پیشنهاد است.
با سپاس از شما و پاسخی که می دهید.

من گمان می کنم واژگانی همچون "ستاک، ستاخ" از کارواژه یِ " ستاختن ( ست. آختن ) " بوده اند؛ همانگونه که "واک، واختن" چنین بوده اند ( این دیدگاه شخصی است ولی به آن باور دارم. )
من درباره یِ واژه یِ " گُستاخ" نیز چنین می پندارم ( "تاخ" در "تاختن" یا " آخ" در " آختن" ( هنوز بررسی نکرده ام ) .
2 - اگر دیدگاه بالا درست باشد، آیا به گمان شما می توانیم برای واژگانی همچون "مصدر"، از " ستاختن" واژگانی همچون " ستازه، ستازِش، ستاخته و. . . " را بکار ببریم؟
3 - از دید شما واژه یِ " ستاک/ستاخ" بیشتر به چمِ " بُن، ریشه" بکار می رود یا " انچه از ریشه یا شاخه درآمده"؟
با سپاس فراوان

نخستین شناسنامه نوین در ایران در سوم دیماه 1297 برای دختری به نام "فاطمه ایرانی" نوشته شد ولی پس از آن در زمان رضاشاه، داشتن نام خانوادگی و شناسنامه اجباری گشت.