شمس الدین محمد بن عبدالکریم طبسی ( زاده ؟ در طبس - درگذشته در ۶۲۴ هـ. ق در هرات ) ، متخلص به شمس، از شاعران قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری قمری است. دیوان او به همت تقی بینش در سال ۱۳۴۳ تصحیح و چاپ شده است. وی قاضی زاده و از شاگردان رضی الدین نیشابوری بوده است.
... [مشاهده متن کامل]
اولین مرجعی که دربارهٔ او در آن سخنی به میان آمده است، لباب الالباب عوفی است و جالب اینجا که حتی با اینکه عوفی و شمس هم دوره بوده اند و یکدیگر را ملاقات نیز کرده بودند، ولی عوفی در اثر خود اطلاعات بسیار کمی از شمس طبسی به دست داده است. پس از عوفی، قزوینی در آثارالبلاد خود به نام شمس در ذیل مدخل طبس اشاره می کند و می گوید او شاگرد رضی الدین نیشابوری بوده است. گویا وی از طبس به هرات رفته و با شنیدن آوازه علم صدرالشریعه برهان الدین محمود بخاری، به بخارا سفر کرد و در حلقه درس او شرکت نمود. شمس همچنین در بخارا به دیدن قاضی شمس الدین منصور اوزجندی رفت. از قاضی منصور قصیده ای شهرت یافته بود، با قافیه ای خاص:
شمس در آن مجلس، قصیدۀ او را به طریق بدیهه جواب گفت و موجب شگفتی و تحسین قاضی و دیگر حاضران شد. او سپس به قصد همراهی با صدرالدین محمد نظام الملک به سمرقند رفت و در آنجا به تدریس پرداخت. عوفی در نوشته های خود اشاره کرده که با شمس طبسی در سفرش به سمرقند در سال ۵۹۷ دیدار کرده است. رضاقلی خان هدایت در تذکره ریاض العارفین ذکر کرده که شمس، قاضی شهر هرات بوده و در همانجا درگذشته است.
دیوانی که از شمس طبسی در دست است کم حجم است که به گفته قزوینی به علت مرگ او در جوانی بوده است. بایسنغرمیرزا به یکی از خطاطان زمان خود دستور کتابت این دیوان را داده بود. رضاقلی خان هدایت تعداد ابیات دیوانی را که در دست داشته است، نزدیک به ۲۰۰۰ بیت عنوان کرده که به آنچه امروز ما در دست داریم نزدیک است. برخی از ابیات شمس طبسی به اشتباه به دیوان ظهیر فاریابی راه پیدا کرده اند. حتی دهخدا ابیات مربوط به شمس را در کتاب امثال و حکم به نام ظهیر فاریابی ثبت کرده و نوشته که شمس تخلص ظهیر بوده است. ذبیح الله صفا نیز در کتاب تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم سه بیت از شمس طبسی را به ظهیر فاریابی نسبت داده است.
تقی بینش در سال ۱۳۴۳، دیوان شمس را براساس نسخه خطی کتابخانه ایندیا آفیس لندن، مورخ ۷۱۳ هـ. ق. و با عنایت به نسخه خطی کتابخانه چستربیتی دوبلین مورخ ۶۹۹ هـ. ق. و مقابله آنها با هشت نسخه دیگر تصحیح کرد.
... [مشاهده متن کامل]
اولین مرجعی که دربارهٔ او در آن سخنی به میان آمده است، لباب الالباب عوفی است و جالب اینجا که حتی با اینکه عوفی و شمس هم دوره بوده اند و یکدیگر را ملاقات نیز کرده بودند، ولی عوفی در اثر خود اطلاعات بسیار کمی از شمس طبسی به دست داده است. پس از عوفی، قزوینی در آثارالبلاد خود به نام شمس در ذیل مدخل طبس اشاره می کند و می گوید او شاگرد رضی الدین نیشابوری بوده است. گویا وی از طبس به هرات رفته و با شنیدن آوازه علم صدرالشریعه برهان الدین محمود بخاری، به بخارا سفر کرد و در حلقه درس او شرکت نمود. شمس همچنین در بخارا به دیدن قاضی شمس الدین منصور اوزجندی رفت. از قاضی منصور قصیده ای شهرت یافته بود، با قافیه ای خاص:
شمس در آن مجلس، قصیدۀ او را به طریق بدیهه جواب گفت و موجب شگفتی و تحسین قاضی و دیگر حاضران شد. او سپس به قصد همراهی با صدرالدین محمد نظام الملک به سمرقند رفت و در آنجا به تدریس پرداخت. عوفی در نوشته های خود اشاره کرده که با شمس طبسی در سفرش به سمرقند در سال ۵۹۷ دیدار کرده است. رضاقلی خان هدایت در تذکره ریاض العارفین ذکر کرده که شمس، قاضی شهر هرات بوده و در همانجا درگذشته است.
دیوانی که از شمس طبسی در دست است کم حجم است که به گفته قزوینی به علت مرگ او در جوانی بوده است. بایسنغرمیرزا به یکی از خطاطان زمان خود دستور کتابت این دیوان را داده بود. رضاقلی خان هدایت تعداد ابیات دیوانی را که در دست داشته است، نزدیک به ۲۰۰۰ بیت عنوان کرده که به آنچه امروز ما در دست داریم نزدیک است. برخی از ابیات شمس طبسی به اشتباه به دیوان ظهیر فاریابی راه پیدا کرده اند. حتی دهخدا ابیات مربوط به شمس را در کتاب امثال و حکم به نام ظهیر فاریابی ثبت کرده و نوشته که شمس تخلص ظهیر بوده است. ذبیح الله صفا نیز در کتاب تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم سه بیت از شمس طبسی را به ظهیر فاریابی نسبت داده است.
تقی بینش در سال ۱۳۴۳، دیوان شمس را براساس نسخه خطی کتابخانه ایندیا آفیس لندن، مورخ ۷۱۳ هـ. ق. و با عنایت به نسخه خطی کتابخانه چستربیتی دوبلین مورخ ۶۹۹ هـ. ق. و مقابله آنها با هشت نسخه دیگر تصحیح کرد.
