شمس العلماء
لغت نامه دهخدا
شمس العلماء. [ ش َ سُل ْ ع ُ ل َ ] ( اِخ ) حاج میرزا محمدحسین قریب. ملقب به شمس العلماء و متخلص به ربانی ( متولد گرکان از توابع آشتیان ، 1222 متوفای 1305 هَ.ش. ). وی مقدمات علوم را در زادگاه خود گرکان آموخت. سپس برای تکمیل تحصیلات به قم شتافت ودر آنجا به تحصیل فقه ، اصول ، حدیث ، تفسیر و ضمناً به تتبع در ادبیات فارسی و عربی پرداخت. از آنجا سفری به عتبات کرد و سه سال در محضر میرزای شیرازی و دیگر علمای عصر به تحصیل و تکمیل علوم دینی اشتغال داشت و بعد از مراجعت به ایران مدتی نیز نزد میرزا علی محمد صفا که از خطاطان معروف آن زمان بود به تعلیم خطاشتغال داشت و خط نستعلیق را به شیوه استاد خود می نوشت. در سال 1266 هَ.ش. برای تعلیم زبان و ادبیات فارسی به آقاخان ( سوم ) از ایران یک تن استاد خواستند. شمس العلماء بدین خدمت نامزد گردید و به هندوستان ( بمبئی ) رفت. از سال مزبور تا سال 1275 هَ.ش. در آنجا به تعلیم و تربیت آقاخان و ترویج دیانت اسلام مشغول بود. در سال اخیر بسبب ناسازگاری آب و هوا و علاقه به موطن خود به ایران بازگشت و بنابه دعوت مخبرالسلطنه هدایت در مدرسه علمیه و مدرسه نظام سابق و سپس در مدرسه علوم سیاسی به تدریس زبان و ادب فارسی پرداخت. در سال 1284 با کسب اجازه از وزارت معارف به ترکستان و استانبول و قفقاز مسافرت کرد و به زیارت بیت اﷲالحرام مشرف گردید و پس از مراجعت به ریاست مدرسه علمیه منصوب شد. ضمناً چند ساعت در مدرسه علوم سیاسی و دارالفنون به تدریس فارسی و عربی اشتغال داشت و تا پایان عمر از تدریس دست نکشید. از سال 1283 تا 1288 هَ. ش. به تألیف کتاب «ابدع البدایع» در فن بدیع مشغول بود و آن به طبع رسیده. در سال 1293 به عضویت دیوان عالی تمیز ( دیوان کشور ) منصوب شد و در 83سالگی وفات کرد. وی به فارسی و عربی شعر می سرود و کتابهایی در معانی و بیان و منظومه ای در فقه و اصول پرداخته که تاکنون به طبع نرسیده و کتابی هم به نام ساز وآهنگ باستان دارد که چاپ شده است. جنازه وی را در ( ابن بابویه ) دفن کرده اند. ( از فرهنگ فارسی معین ).
شمس العلماء. [ ش َ سُل ْ ع ُ ل َ ] ( اِخ ) شیخ محمد مهدی بن ( ملا ) غلامعلی. مشهور به حاجی آقاخوندبن حسن بن رضابن خدابنده بن رضابنده ( متوفای 1331 هَ. ق ). پدر وی در عبدالرب آباد قزوین ساکن و در آن حدود مشهور و صاحب ریاست دینی بود. محمدمهدی مقدمات علوم را در قزوین نزد علمای مشهور آن شهر فراگرفت ، سپس به تهران آمد و چند سالی در مدرسه دوستعلی خان معیرالممالک به تکمیل تحصیلات خود پرداخت. و درسال 294 هَ. ق. بر حسب انتخاب اعتضادالسلطنه وزیر علوم به سمت یکی از مؤلفان چهارگانه ( نامه دانشوران ) در اداره دارالتألیف پذیرفته شد. مؤلفان کتاب مزبور تا آخر عمرِ اعتضادالسلطنه ( 1298 هَ. ق. ).تحت نظر وی برای جلد اول کار کردند و پس از وفات آن شاهزاده آن اداره و همه متعلقات آن به حکم ناصرالدین شاه به اعتمادالسلطنه منتقل گردید و وی فضلای عضو اداره دارالتألیف یا دارالترجمه را وامی داشت کتابهایی که خود او موضوع آنها را اقتراح میکرد تألیف کنند و سپس خود وی آنها را به اسم خویش منتشر می کرد، مثلاً کتاب «المآثر و الاَّثار» به قلم شمس العلماء صاحب ترجمه است و دیگر جزو اعظم سه جلد «مطلع الشمس » نیز عیناً به انشای اوست ( مگر شرح احوال شعرای فارسی ). وی از دوستان و همکاران صمیمی عبدالوهاب قزوینی ( پدر علامه فقید محمد قزوینی ) بود و در سنی قریب 70 سالگی درگذشت. ( فرهنگ فارسی معین ). رجوع به سبک شناسی ج 3 ص 371، فهرست کتابخانه مدرسه سپهسالار ج 2 ص 241 شود.
پیشنهاد کاربران
شمس العلماء : سید علی اکبر حسینی خوئی ملقب به شمس العلماء از علمای قرن چهاردهم هجری است و تا سال ۱۳۴۶ ه. ق. زنده بوده است. ( فهرست نسخه های خطی کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی ج ۵ ص ۳۴۴ )