شرفا

به کار می رود. فرزندانی از این زوج به دنیا آمدند که از آن جمله حسن و حسین، اجداد شرفای حسنی و حسینی در خاورمیانه و مغرب اند. شرفا همواره از توجهی در خور و امتیازاتی ویژه از جانب حاکمان و مردمان سرزمین هایی که در آن ها می زیسته اند، بهره مندند. نکته ای که باید متذکر شویم، این است که در کنار خاندان موثق رسالت، نسلی از مرابطینِ مشهور، به دروغ لقب «شریف» گرفته اند. تاریخ علی علیه السلام پسران متعددی از زنان دیگرش جز فاطمه علیهاالسلام داشت که زنجیره ی مهمی از نسل ها را تشکیل می دهند. اینان گرچه عموما علوی اند، تنها بخشی از علویان که حسنی و حسینی اند می توانند ادعا کنند که از نسل شرفا هستند. اینان و شاخه هایی از آنها، در بسیاری از سرزمین های اسلامی حضور داشته اند: 1. کلیه ی شرفای حسنی در خاورمیانه از نسل دومین پسر حسن بن علی علیهماالسلام ، یعنی حسن مثنّی ریشه می گیرند. الف ) از آخرین پسرش عبداللّه کامل از طریق فرزندانش موسی الجَوْن، بنو اخیضر ( 2 ) مکه و یمن ( 350 251ق / 961 865م ) موسوی ها و هاشمی ها، بنوقتاده ( 3 ) ( امیران مکه، از 598ق / 1202 1201م به بعد ) ، بنوفلَیْته ( 4 ) و سرانجام بنوصالح از غانه و نیز شرفای مشهور به سلیمانیه. ب ) نسل داوود، پسر دیگر حسن مثنی، سلیمانیان یمن و مکه اند. ج ) از ابراهیم، پسر دیگر حسن ثانی، دودمان امامان رَسّی یمن از طریق قاسم الرّسی. 2. شرفای حسینی خاورمیانه فرزندان جعفر صادق بن محمد باقر علیهماالسلام ، نوه ی امام حسین علیه السلام از طریق علی علیه السلام زین العابدین هستند. فاطمیان یا عبیدیان آفریقا و مصر مدعی اند که از این نسل اند. هم چنین بنومُهنّا، امیران مدینه در سال های قبل از 601 قمری / 1204 میلادی و بالاتر از همه، امامان شیعیان اثنی عشری که دوازدهمین آنان محمدالمهدی ( عج ) پسر حسن عسکری علیه السلام ( د . 260ق / 874م ) است، هم چنین فرزندان یکی از برادران حسن مثنی، زید، که جدّ زیدیان طبرستان ( 287 247ق / 861 900م ) است، می توانند از شرفا به شمار آیند. 3. در دورترین نقطه ی شمال آفریقا، مغرب الاقصی، تعداد زیادی از شرفا زندگی می کنند ( شرفای مغرب ) . یک قرن یا بیش تر بعد از ورود اسلام به مراکش این گروه نقش مذهبی و سیاسی مهمّی داشتند و از این زمان یک علوی از نسل حسن بن علی علیهماالسلام به نام شریف ادریس اول پسر عبداللّه الکامل و برادر موسی الجَوْن ( مذکور در بالا ) اولین حکومت شرفای مراکش را بنیاد نهاد. اکثریت وسیعی از شرفای مغرب از نسل حسنیان و از فرزندان ادریس اول و پسرش ادریس دوم اند. ادریس دوم هفت پسر داشت، پنج تن از آنان که پراکنده شدند عبارت اند از: الف ) عمر که فرزندان او بر جَبَل العَلَم و سپس بر تلمسان ( 1 ) حکومت کردند. این ها همان شرفای حمودی هستند که چند سال در اسپانیا خلافت قُرطُبه را در اختیار داشتند و سپس در مالِقه حکومت یافتند. ( 414 407ق / 1023 1016م ) . ب ) قاسم که پسرش یحیی در جُوطه، واقع در غرب مراکش، بر وادی سَبو مستقر شد و جدّ تمام شرفای جُوطی ( جُوطیّون ) فاس بود. موضوعی که باید مورد توجه قرار گیرد عِمْرانیان اند که به عنوان نقیبان حاکمیت داشتند و مخالف مرینی ها ( نیمه ی دوم قرن 9 ق / 15م ) بودند. ______________________________ 1 Tlemcen. ج ) عیسی بنیان گذار شرفای دبّاغیون که در قرن 4 قمری / 10 میلادی با حسن بن غَنُّون به حوالی قُرْطُبه مهاجرت نمودند و بعد از تسلط مسیحیان به سَلا ( 1 ) و فاس برگشتند. د ) عبداللّه که فرزندان او، با عنوان اَمغاریّون در شمال مراکش، سپس در جنوب آزمّور مستقر شدند. ه ) محمد که دو پسر داشت: یحیی، جدّ شرفای کَتّانیون در مِکْناسه و سپس در فاس ( نیمه ی دوم قرن 10ق / 16م ) و علی، که چند شاخه از شرفا به او می رسند. عبداللّه الکامل پسر ادریس اول دو پسر دیگر هم داشت که بعدا به مراکش آمدند: الف ) جعفر نیای شرفای سوس ب ) موسی الجَوْن که شرفای قادری ( قادریّون ) به واسطه ی عبدالقادر جیلانی، بنیان گذار گروه صوفیان قادری، از نسل او هستند. این گروه از شرفا در پایان قرن 9 قمری / 15 میلادی در فاس ساکن شدند. سرانجام، محمدنفس زکیه، جد دو سلسله از شرفای مراکش که بعد از سقوط آخرین سلسله ی بربر بنی وَطّاس ( 10ق / 16م ) به قدرت رسیدند. شرفای سَعْدی، که نسب شریفی آن ها جای بحث داشت و جانشینان آنان در قرن بعد، شرفای علوی از سِجلْماسه در تفَیلت. ( 2 ) اعضای اصلی سلسله ی عرفای شاذلیه از شرفا هستند؛ عبدالسلام بن مَشیش الحسنی ( د 625 ق / 1228م ) ، شریف ادریسی از بنی محمدبن ادریس تا پایان حکومت موحدون رییس آنان بود. گفته اند: جانشین او، که نامش را به فرقه داد، ابوالحسن علی بن عبداللّه الشاذلی، نیز یک شریف ادریسی مانند اغلب شرفای جَبَل العَلَم بود. 4. در کنار تمام این شرفای حسنی که در مراکش، خصوصا در فاس وجود داشتند، دو گروه______________________________ 1 Salé. 2 Tafilat. از شرفای حسنی، از طریق موسی الکاظم بن جعفر الصادق پسر محمدالباقر علیهم السلام ، نوه ی الحسین علیه السلام را هم باید ذکر کرد. این ها شرفای صقلیون هستند، فرزندان علی بن موسی الرضا علیهماالسلام و شرفای عراقیون، اولاد برادر الرضا، به نام ابراهیم المرتضی. ادبیات شرفا اهمیت خاصی که به شرفای مغرب داده شد، عجیب نیست؛ زیرا این در پرتو ادبیات درخشان خاصی شامل بیوگرافی و تبارشناسی فراهم شده است. اولین آثار قابل توجه در این زمینه را شریف قادری فاس، ابومحمد عبدالسلام بن الطیّب القادری ( 1110 1058ق / 1698 1684م ) به عهده گرفت ( رک: پروونسال، Historiens des charfa, P. 276 - 399 ) . وی علاوه بر سه تک نگاری در تاریخ انبیا، چند اثر در مورد گروه های شرفای مراکشی نوشت: اولین اثر مطالعه ی عمومی درباره ی شریف شناسی در پایتخت مراکش، با نام الدرالسَنی فی بعض مَن بفاس من اه . . .