( شجرةالدر ) شجرةالدر. [ ش َ ج َ رَ تُدْ دُر ] ( اِخ ) شجرالدر. ملقب به عصمةالدین از ملکه های اسلام و ملکه مصر،کنیز الملک الصالح نجم الدین ایوب بود و پس از آنکه پسری به نام خلیل از او بدنیا آمد وی را به زنی اختیار نمود. صلاح الدین صفدی نویسد: این بانو مورد اعتماد و مهر الملک الصالح و بانویی زیبا و دوراندیش بود و چون الملک الصالح درگذشت مرگ او را پنهان داشت تا آنکه برای تورانشاه بیعت گرفت ولی با دسیسه تورانشاه را در 7 محرم سال 648 هَ. ق. به قتل رسانید و در 2 صفرسال 648 هَ. ق. سلطنت بر شجرةالدر مسلم گشت و او نهمین از خاندان ایوبیان حاکم مصر بود و در نتیجه انتقاد و فشار خلیفه المستنصر باﷲ ابوجعفر در بغداد خود را مخلوع نمود و زمام امور را به دست سپهدار و همسرش عزالدین ایبک ترک سپرد و در پایان ماه ربیع الاول 648 هَ. ق. برای نخستین بار یکی از ترکها حکومت مصررا به دست گرفت و خود را به الملک العزیز ملقَّب گردانید. پس از مدتی شجرةالدر که حاکم مقتدر واقعی بود باخبر شد که الملک العزیز قصد ازدواج با دختر حاکم موصل بدرالدین لؤلؤ را دارد. دست بکار شد و با توطئه ٔسنجر جوهری در روز سه شنبه 23 ربیع الاول 648 هَ. ق.الملک العزیز را در حمام به قتل رساندند. و پس از این واقعه شجرةالدر در برج احمر زندانی شد و در ربیعالاَّخر 648 هَ. ق. کشته او را خارج از قلعه یافتند و در جوار سیده نفیسه در قاهره مدفونش ساختند. توقیعات شجرةالدر ( ام خلیل ) بود و بر روی سکه ها: المستعصمیةالصالحیة ملکة المسلمین والدة الملک المنصور خلیل امیرالمؤمنین نقش میزد. و خطبا پس از دعای خلیفه برای او دعا میکردند و نامش را در خطبه ذکر مینمودند. ( از اعلام النساء ج 2 ص 286 ) ( اعلام زرکلی ج 3 ص 231 ).
فرهنگ فارسی
عصمه الدین نخستین از ممالیک بحری ( ۸۴۸ ه. ق./ ۱۲۵٠ م. ). وی زوجه ملک الصالح بود. سلطنت او دیری نپایید .
