شبه علم

شِبهِ علم ( به انگلیسی: Pseudoscience ) به ادّعاها، باورها، یا کارهایی گفته می شود که به غلط با عنوان علم ارائه می شوند، ولی بر پایهٔ روش علمی نیستند؛ یعنی مروّجان شبه علم به جای اینکه خرافات و مطالب غیرواقعی را بدون روتوش ارائه کنند، از قالب و اصطلاحات علمی استفاده می کنند تا با استفاده از اعتبار علم، میزان باورپذیری ادعاهای خود را بالا ببرند؛ مثلاً فرد باورمند به شبه علم از قانون عمل و عکس العمل برای توضیح «نتایج کار خیر» استفاده می کند و از «نسبیت» برای توضیح اینکه «فلان مهمانی چقدر نسبت به فلان کلاس درس زودتر تمام شد!» و از «عدم قطعیت» برای رد کردن یک اصل سادهٔ منطقی استفاده می کند و از «کوانتوم» برای شفا و از «ژنتیک» برای توصیف عقاید سنتی آزموده نشده و از «انرژی» به «عرفان» می رسد و از «قانون بقای ماده و انرژی» به این نتیجه می رسد که تناسخ وجود دارد و…
باور به بشقاب پرنده ها، طالع بینی، کف بینی، ستاره بینی ( آسترولوژی ) ، استفاده از ۱۰ درصد مغز، انرژی درمانی، عرفان حلقه، کارما، دارما، تناسخ، بار اخلاقی گذاشتن روی انرژی ( انرژی مثبت خوب و انرژی منفی بد ) دورآگاهی، شعور مواد، عرفان کوانتومی، قانون جذب، طب سنتی، سابلیمینال، زمین تخت گرایی، تعبیر خواب، سنگ درمانی، تأثیرات خاص یوگا و مدیتیشن و هیپنوتیزم، چاکرا و چاکرا درمانی و بیداری کندالینی، چشم سوم، هومئوپاتی، هواپونوپونو، فنگ شویی و تئوری های توطئه در زمینه علم، نمونه هایی از باورهای شبه علمی هستند. از نمونه های شبه علم در زمینه دین هم می توان به باور به آفرینش گرایی، طراحی هوشمند، [ ۱] [ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] فواید علمی نماز و روزه برای بدن، طب اسلامی، اعجاز های علمی قرآن، ربط دادن تجربیات نزدیک به مرگ با ماوراءالطبیعه، تأثیرات فیزیکی چشم زخم، عوارض وحشتناک خودارضایی و روان شناسی اسلامی اشاره کرد.
شبه علم، خوراک نوشتاری بسیاری از مطبوعات عامه پسند موسوم به مجلات زرد را می سازد. مطالب و باورهای که شبه علم نام می گیرند عموماً با استفاده از شکل استدلال، بحث و واژگان مشابه با مباحث تخصصی علمی، به عنوان مطالعات علمی و ثابت شده ارائه می شوند اما در عمل، روش شناسی علمی ندارند و به انتخاب گزینشی نتایج، بیان اغراق آمیز یا دروغ پردازی متکی هستند.
در ایران نیز همانند کشورهای دیگر جهان، موارد شبه علم بدون ارزیابی دقیق رسانه های رسمی به عنوان دستاوردهای علمی واقعی گزارش می شود که ساخت موتورهای بدون سوخت، ویروس یاب مستعان و دیگر اختراعات غیرممکن از آن جمله است. بخشی از ترویج شبه علم در ایران از تریبون های رسمی، از جمله صداوسیما انجام می شود که در مواردی افرادی بدون صلاحیت علمی از این مطالب برای دفاع از مواضع سیاسی و مذهبی حکومت استفاده می کنند. اما آنچه رواج شبه علم در ایران را از بسیاری کشورها متمایز می کند نقش فعال رسانه های رسمی و مقام های عالی در آن است، تا جایی که محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور سابق از تولید انرژی هسته ای در زیرزمین خانه یک دختر نوجوان ایرانی گفته بود. [ ۶] نمونه دیگر شبه علم، معرفی مستعان ۱۱۰ توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان دستگاهی که می تواند برای شناسایی لحظه ای ویروس کرونا از فاصلهٔ دور استفاده شود. این ادعا توسط انجمن فیزیک ایران، در دسته ادعاهای شبه علم دسته بندی شد. [ ۷]