سیلاخور

آثار به دست آمده از مناطقی چون تپه قلا رمیان ( قلعه رومیان ) در سه کیلومتری جنوب بروجرد و دیگر تپه ها و گورستان های تاریخی، سکونت بشر را از دست کم ۵۰۰۰ سال پیش در این ناحیه مسجل می کند. سیلاب خور و بروجرد در طول تاریخ جنگ های زیادی را به خود دیده و بارها مورد هجوم قرار گرفته است. جنگ نهاوند از امثال ان. بنابر آثار موجود اسکندر، رومیان و اعراب هجوم های گسترده و ویرانگری به این ناحیه داشته اند. سربازان سیلاب خور همواره به شجاعت و جنگاوری معروف بوده اند و پادشاهان قدیم حساب مخصوصی روی سپاهیان سیلاخوری خود باز می کرده اند. کلمه سیلاخور کوتاه شدهٔ سیلاب خور است که نشان می دهد از گذشته های دور سیلاب مشکل عمده ای در منطقه بوده است. به دلیل رسوب گذاری و فرسایش های کناره ای ناشی از طغیان رودخانهٔ سیلاخور در سال ۱۳۸۰ با پیگیری مهندس عبدالمحمد نظام الاسلامی رودخانهٔ سیلاب خور لایروبی شد. واژه سیلاخور با توجه به سیل خیز بودن منطقه گرفته شده است یا سیلاب خور است «سیل او» یا سیل آب که به اشتباه سیلا را با سوراخ اشتباه گرفته شده است. یکی از شدیدترین زلزله های ایران به بزرگای ۷٫۴ ریشتر در سال ۱۲۸۸ قمری در سیلاب خور روی داده است.
دشت سیلاخور به دو بخش تقسیم می شود:
سیلاخور بالا از بخش سامن در جنوب شهرستان ملایر و بخش خزل در نهاوند شروع شده و تا حوالی شهر بروجرد ادامه می یابد. روستاهای این منطقه همگی آباد و پرجمعیت اند و تفریح گاه های قدیمی مردم بروجرد مانند ییلاق های تاک درخت، دهکده ونایی، و خشتیانک همگی در این بخش هستند. از تفرجگاه های نهاوند می توان به سراب گاماسیاب و گیان و فارسبان اشاره نمود. محصول عمدهٔ آن انگور است به خصوص ملایر که شهر جهانی انگور است. کوه های مهم منطقه شامل قله های بلند کوه گرین در غرب که کانون دائمی آب منطقهٔ بروجرد و نهاوند است و نیز کوه های کم ارتفاع تر یزدگرد در شرق بروجرد می شود. بیشتر مردم گویش لری دارند.
بخشی از دشت سیلاخور است که از شهر بروجرد شروع شده و در جهت جنوب شرقی تا الیگودرز پیش می رود. به دلیل وجود آب فراوان، خاک خوب و زمین هموار این منطقه از کشاورزی پررونقی برخوردار است. مهم ترین کوه های منطقه عبارت اند از کوه شاه نشین در غرب و تپه های گنبدی شکل در شرق. مردم روستاهای منطقه آمیزه ای از تیره های مختلف اند. محصولات عمدهٔ کشاورزی شامل گندم، جو، برنج و حبوبات مختلف است. دامپروری نیز در کوه های غرب منطقه رواج فراوان دارد. باغ های بزرگ منطقه بیشتر در حاشیهٔ غرب و جنوب شهر بروجرد پراکنده اند که گسترش بی رویهٔ شهر بسیاری از آن ها را به نابودی کشانده است. از دیگر مراکز مهم باغداری می توان به روستای منطقه گلدشت و فیال و خایان و مروک اشاره کرد. سیب، به، گردو، بادام، آلو، زردآلو و انگور از محصولات مهم باغی سیلاخور پایین هستند. رود تیره که شاخه های خود را از غرب و شمال شهر بروجرد دریافت می کند سراسر سیلاخور پایین را می نوردد و در دورود با دریافت شاخه ای از سمت الیگودرز به نام مار بره و رودخانه سزار و بعد دز را تشکیل می دهد. بارندگی های شدید هر ساله در بخش های جنوبی سیلاخور موجب سیلاب های شدید و آسیب دیدن زمین های کشاورزی و روستاها می شود. در سال های اخیر به علت رونق کشاورزی چاه های عمیق فراوانی در این دشت حفر شده که به علت برداشت های بی رویه و غیراصولی اکثر چشمه ها و قنات های این منطقه خشک شده و سطح آب های زیرزمینی به شدت دچار افت شده است، تا جایی که خیلی از چاه های عمیق نیز دچار کم آبی و بعضاً خشک شده اند. سد خاکی مروک وسد حوضیان الیگودرز نیز در این دشت احداث شده است. راه سراسری تهران ـ خوزستان از این ناحیه می گذرد. ارتفاع سیلاخور پایین از ۱۶۰۰ متر در شهر بروجرد تا ۱۴۰۰ متر در دورود و در الیگودرز تا ۲۱۰۰ متر متغیر است. سیلاخور بر روی گسل سراسری زاگرس واقع شده و منطقه ای زلزله خیز است. از مناطق پرجمعیت سیلاخور پایین می توان به بروجرد، دورود و چالانچولان و ازنا و الیگودرز اشاره نمود.

توی راه یک سیلاخوری جلوم را گرفت، بخیالش من زنم. ( حاجی آقا - صادق هدایت ص ۵۱ )