[ویکی نور] عمرو بن عثمان بن قنبر سیبویه، دانشمند و نحوی مشهور ایرانی و پیشوای مکتب نحوی بصره بود. منابع برای وی، کنیه های ابوبِشر، ابوعثمان و ابوالحسن را ذکر کرده اند که به کنیه نخست مشهورتر بوده است. در برخی منابع ابوبِشر به ابوبشیر و ابوالحسن به ابوالحسین تصحیف شده است.
وی در حدود 140ق در بیضاء از توابع شیراز به دنیا آمد. منابع کهن وی را از موالی بنی حارث بن کعب و آل ربیع بن زیاد حارثی دانسته اند. بیشتر منابع برآنند که سیبویه به معنای بوی سیب است که در این صورت باید اصل کلمه «سیب بویه» باشد. اما ابن خالویه این کلمه را مشتق از «سی» و «بویه» می داند. یعنی کسی که سی بوی خوش از او برآید و در تفسیر آن گفته است که چون سیبویه همیشه عطرآگین بوده او را این لقب داده اند. برخی نیز سِیبَوَیه را مرکب از «سیب» و «ویه» به معنی سیب وش یا مانند سیب دانسته، برآنند که چون وی زیبا روی و گونه هایش به سرخی سیب بوده او را این لقب داده اند. برخی مستشرقان نیز اشتقاق سیبویه از سیب را پذیرفته اند و برآنند که این کلمه در اصل «سِیبُو» به معنی سیب کوچک و نامی تحبیبی بوده است.
منابع کهن سال ولادت وی را ذکر نکرده اند.اما وفات او را به اختلاف در 180ق، 177ق، 194ق، 161ق دانسته اند. به روایت ابن درید وی در شیراز وفات یافته است. اصمعی قبر وی را در شیراز دیده و ابیاتی را که بر روی آن نوشته شده بوده، نقل کرده است. با این حال ابن قانع در روایتی وفات وی را در بصره و ابن جوزی آن را در ساوه دانسته اند. به گفته خطیب بغدادی وی در 32 سالگی و به روایت مرزبانی در 38 سالگی وفات یافته است. اما برخی منابع روایت ثعلب را که گفته است وی بیش از 40 سال زیسته، ترجیح داده اند. از آغاز زندگی وی آگاهی زیادی در دست نیست. وی در روزگار خلافت هارون الرشید به عراق رفت و پس از فراگیری فقه و حدیث به نحو و لغت روی آورد و نزد عیسی بن عمر ثقفی (د.150ق) که از نخستین نحویان به شمار می آید، کتاب «الجامع فی النحو» او را خواند. سیبویه علاوه بر عیسی بن عمر از بزرگترین دانشمندان روزگار خود همچون خلیل بن احمد، یونس بن حبیب، حماد بن سلمه و ابوالخطاب اخفش (معروف به اخفش اکبر) صرف، نحو، شعر، ادب و لغت فراگرفت.
ابوزید انصاری با افتخار فراوان وی را از شاگردان خود دانسته و مدعی است که هر جا سیبویه در کتابش عبارت «اَخبَرنی ثقة» را به کار برده است، مقصودش من بوده ام.
سیبویه پس از آن که در علوم مختلف و به ویژه صرف و نحو تبحر یافت، از بصره به بغداد رفت و به حضور یحیی بن خالد برمکی رسید و از وی خواست تا مقدمات مناظره با کسائی را که در راس نحویان کوفه و معلم امین، فرزند هارون الرشید بود، فراهم آورد. یحیی نخست سیبویه را از این کار بر حذر داشت، اما با اصرار وی این مناظره، در حضور گروهی از نحویان از جمله سعید بن مسعده معروف به اخفش اوسط و فرّاء در بغداد برگزار شد و چون در مسئله ای نحوی میان سیبویه و کسائی اختلاف افتاد، امین جانب استادش کسائی را گرفت و سرانجام با نیرنگ و جنجال آفرینی این مناظره که به «زنبوریه» شهرت یافت، به سود کسائی پایان یافت. سیبویه پس از آن بغداد را ترک کرد و به زادگاهش در شیراز بازگشت و اندکی بعد درگذشت. به روایتی وی پس از آن که در این مناظره ناکام ماند، بر آن شد تا به خراسان نزد طلحة بن طاهر که شیفته نحو بود، رود. اما پیش از رسیدن به بارگاه وی در ساوه بیمار شد و در همانجا درگذشت. در روایت دیگری آمده است که وی در حال احتضار سرش را در دامن برادرش گذاشت و چشم از جهان فرو بست.
مناظره جنجال برانگیز زنبوریه، از شهرت فراوان برخوردار است و در منابع کهن انعکاس فراوان یافته است. ابوالحسن بن محمد انصاری در منظومه خود ماجرای این مناظره را به نظم درآورده است. برخی این مناظره را سبب مرگ زودرس سیبویه دانسته اند. سیبویه مناظرات نحوی دیگری نیز با دانشمندانی چون اصمعی داشته است.
وی در حدود 140ق در بیضاء از توابع شیراز به دنیا آمد. منابع کهن وی را از موالی بنی حارث بن کعب و آل ربیع بن زیاد حارثی دانسته اند. بیشتر منابع برآنند که سیبویه به معنای بوی سیب است که در این صورت باید اصل کلمه «سیب بویه» باشد. اما ابن خالویه این کلمه را مشتق از «سی» و «بویه» می داند. یعنی کسی که سی بوی خوش از او برآید و در تفسیر آن گفته است که چون سیبویه همیشه عطرآگین بوده او را این لقب داده اند. برخی نیز سِیبَوَیه را مرکب از «سیب» و «ویه» به معنی سیب وش یا مانند سیب دانسته، برآنند که چون وی زیبا روی و گونه هایش به سرخی سیب بوده او را این لقب داده اند. برخی مستشرقان نیز اشتقاق سیبویه از سیب را پذیرفته اند و برآنند که این کلمه در اصل «سِیبُو» به معنی سیب کوچک و نامی تحبیبی بوده است.
منابع کهن سال ولادت وی را ذکر نکرده اند.اما وفات او را به اختلاف در 180ق، 177ق، 194ق، 161ق دانسته اند. به روایت ابن درید وی در شیراز وفات یافته است. اصمعی قبر وی را در شیراز دیده و ابیاتی را که بر روی آن نوشته شده بوده، نقل کرده است. با این حال ابن قانع در روایتی وفات وی را در بصره و ابن جوزی آن را در ساوه دانسته اند. به گفته خطیب بغدادی وی در 32 سالگی و به روایت مرزبانی در 38 سالگی وفات یافته است. اما برخی منابع روایت ثعلب را که گفته است وی بیش از 40 سال زیسته، ترجیح داده اند. از آغاز زندگی وی آگاهی زیادی در دست نیست. وی در روزگار خلافت هارون الرشید به عراق رفت و پس از فراگیری فقه و حدیث به نحو و لغت روی آورد و نزد عیسی بن عمر ثقفی (د.150ق) که از نخستین نحویان به شمار می آید، کتاب «الجامع فی النحو» او را خواند. سیبویه علاوه بر عیسی بن عمر از بزرگترین دانشمندان روزگار خود همچون خلیل بن احمد، یونس بن حبیب، حماد بن سلمه و ابوالخطاب اخفش (معروف به اخفش اکبر) صرف، نحو، شعر، ادب و لغت فراگرفت.
ابوزید انصاری با افتخار فراوان وی را از شاگردان خود دانسته و مدعی است که هر جا سیبویه در کتابش عبارت «اَخبَرنی ثقة» را به کار برده است، مقصودش من بوده ام.
سیبویه پس از آن که در علوم مختلف و به ویژه صرف و نحو تبحر یافت، از بصره به بغداد رفت و به حضور یحیی بن خالد برمکی رسید و از وی خواست تا مقدمات مناظره با کسائی را که در راس نحویان کوفه و معلم امین، فرزند هارون الرشید بود، فراهم آورد. یحیی نخست سیبویه را از این کار بر حذر داشت، اما با اصرار وی این مناظره، در حضور گروهی از نحویان از جمله سعید بن مسعده معروف به اخفش اوسط و فرّاء در بغداد برگزار شد و چون در مسئله ای نحوی میان سیبویه و کسائی اختلاف افتاد، امین جانب استادش کسائی را گرفت و سرانجام با نیرنگ و جنجال آفرینی این مناظره که به «زنبوریه» شهرت یافت، به سود کسائی پایان یافت. سیبویه پس از آن بغداد را ترک کرد و به زادگاهش در شیراز بازگشت و اندکی بعد درگذشت. به روایتی وی پس از آن که در این مناظره ناکام ماند، بر آن شد تا به خراسان نزد طلحة بن طاهر که شیفته نحو بود، رود. اما پیش از رسیدن به بارگاه وی در ساوه بیمار شد و در همانجا درگذشت. در روایت دیگری آمده است که وی در حال احتضار سرش را در دامن برادرش گذاشت و چشم از جهان فرو بست.
مناظره جنجال برانگیز زنبوریه، از شهرت فراوان برخوردار است و در منابع کهن انعکاس فراوان یافته است. ابوالحسن بن محمد انصاری در منظومه خود ماجرای این مناظره را به نظم درآورده است. برخی این مناظره را سبب مرگ زودرس سیبویه دانسته اند. سیبویه مناظرات نحوی دیگری نیز با دانشمندانی چون اصمعی داشته است.
wikinoor: سیبویه،_عمرو_بن_عثمان