سیاه دانه

در ایران این گیاه به ویژه در اراک و اصفهان به فراوانی می روید.
سیاه دانه سرشار از پلی فنل ها و توکوفرول ها است و روغن آن شامل اسیدهای لینولئیک، اولئیک، پالمیتیک و استئاریک است.
تیموکینون همراه با مشتقات آن مانند تیموهیدروکینون و تیمول مهم ترین مواد دارویی سیاه دانه است که به طور فراوان در سیاه دانه یافت می شود.
این مواد دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند. آنتی اکسیدان ها هم به طور کلی بدن را در برابر چندین نوع بیماری مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی و چاقی محافظت می کنند.
۳۲ تا ۴۰ درصد از وزن سیاه دانه از روغن تشکیل شده است. این روغن حاوی اسید لینولئیک مزدوج، اسید اولئیک و پالمیتیک اسید است. از دیگر ترکیبات موجود در سیاه دانه می توان نیگلیدین، نیگلسین، نیگلیمین، تیموکینون، سیمن، کارواکرول، تیمول، آلفا - پینن، بتا - پینن، و چند نوع پروتئین و آلکالوئید دیگر را نام برد.
سیاه دانه از دیرباز تا امروزه به شکل های گوناگون از جمله «عصاره، روغن، دانه و…» به عنوان نوعی داروی گیاهی برای کمک به درمان برخی بیماری ها در طب سنتی کاربرد دارد.
کارهای فارماکولوژیک اخیر نقش بالقوهٔ آنتی اکسیدان های سیاه دانه را نشان داده اند، به خصوص برای بهبود استرس اکسیداتیو از طریق مهار فعالیت رادیکال های آزاد و القای آپوپتوز برای درمان انواع سرطان، کاهش قند خون و جلوگیری از عوارض ناشی از دیابت.
اثرات بیولوژیکی مفید گزارش شدهٔ سیاه دانه نیز شامل ضد سرطان، ضد دیابت، ضد میکروب، ضد التهابی، تقویت دستگاه ایمنی بدن، ضد فشار خون بالا و دارای فعالیت آنتی اکسیدانی است.

سیاه دانه در شرایط اقلیمی گرم وخشک خوب رشد می کند. حوزه مدیترانه خاستگاه اصلی این گونه گیاهان بوده که پس از گسترش مصارف آن در پزشکی، کشتش در غرب آسیاه وجنوب اروپا وجنوب کشورهای حوزه ی بالکان نیز گسترش یافت، وهمچنین در کشورهای ایران، هند، پاکستان، مصر، عراق وترکیه نیز کاشت می شود، وبطور خود رو نیز در بعضی مناطق دیده می شود.
سیاه دانه نامهای گوناگون دارد و در زبان عربی به آن :« حبه البرکه» « حبة السوداء» « شونیز» و«الکمون الأسود» می گویند.
در زبان اردو: « کلونجی» ودر زبان فارسی « سیاه دانه» « دانه مبارک» «شنیز» و« شونیز» گویند.
در فرهنگ فارسی «معین» ( ص 568 ) در باره ی سیاه دانه چنین نوشته است:
« . . . گیاهی است از تیره های آلالگان جزء دسته ی خربقیها که پوشیده از کرکهای ظریف است، وبرخی از گونه های آن ممکن است فاقد کرک باشد، این گیاه به طور خود رو در اکثر نقاط واز جمله ایران می روید، برگهایش دارای تقسیمات باریک وگلهایش منفرد، ودانه اش تیره رنگ وسه گوشه، ودارای بویی مخصوص است، ارتفاع آن تا 40 سانتیمتر می رسد، وگلهایش آبی رنگند، سیاه دانه را نانوایان برای خوشمزگی نان در موقع پختن روی آن می ریزند .
مواد مؤثر وترکیبات شیمیایی موجود در سیاه دانه:
سیاه دانه دارای مواد فعال مختلفی است که تا کنون برخی از آنها شناخته شده است، سیاه دانه دارای:
· 33 در صد روغن ثابت ( چرب ) «Fixed oil» ( برخی 5/37 در صد نوشته اند ) .
· 5/1 در صد روغن فرار« Volatle oil».
· همچنین سیاه دانه مواد مؤثر دیگری مانند:
· ساپینین، آلفاپنین، سینالول، کاردتین، هیدرات کربن وغیره دارا می باشد.
· و نیز شامل عناصر غذایی مانند:
· سودیوم، پتاسیم، فسفور، آهن، کلسیم، منیزیم، و ویتامینها ومواد ضد حساسیت وآرامبخش وضد درد می باشد.
· تأثیر بیشتر آن به خاطر وجود روغنهای چرب ( ثابت ) وروغنهای فرار می باشد.
محققان به این نتیجه رسیده اند که مؤثرترین ماده ی دارویی که در سیاه دانه وجود دارد، نوعی روغن فرار بنام «نیژلون» ( Nigellone ) است.
همچنین
سیاه دانه
نام مصطلح: سیاهدانه
نام عربی: شونیز، حبت السودا ( 1و2 )
نام سنتی: شونیز ( 1 )
نام عمومی: Black cumin ( 3 ) ، Kalangi ( 4
نام علمی: Nigella sativa L. ( 3
وجه تسمیه: Nigella از Niger به معنای سیاه مشتق شده است. در اکثر ملل نام این گیاه، پسوند سیاه را دارد. ( 5 )
خانواده: آلاله Ranunculaceae ( 3، 6 )
بخش مورد استفاده: دانه ( 7، 6 )

ریخت شناسی:
گیاهی است علفی و یک ساله به ارتفاع تا 40 سانتی متر که گاه از کرک های ظریف پوشیده شده است. برگ های آن دارای تقسیمات زیادی ( منشعب ) است به طوری که باریک و به شکل نخ مانند در آمده است. گل ها تک تک بر روی ساقه قرار گرفته اند و به رنگ سفید مایل به شیری می باشند. کناره گلبرگ ها اکثراً به صورت نوار نازکی به رنگ سبز یا مایل به آبی می باشد. دانه های این گیاه سیاه رنگ، زاویه دار و معطر است و در صورتی که له شوند بوی تندتری از آن ها ساطع می شود. گل ها بیشتر در بهار ظاهر می شوند و دانه ها در تابستان به رشد کامل می رسند. ( 6 )
سیاه دانه یا سیاه تخمه دانه های ریز، سیاه رنگ و منشوری شکلی است که سه وجهی یا گرد بوده و سطحی ناصاف دارد. پس از کنده شدن پوسته رویی دانه ها، مغز سفیدرنگ و روغنی آن نمایان می شود که بسیار خوشبو ( مانند بوی لیمو ) است. ( 7، 8 )
پراکنش سیاهدانه در جهان و ایران:
در منطقه مدیترانه ( مصر، کرت، ترکیه، یونان، تونس و . . . ) هند و خاورمیانه به عمل می آید. در مناطق مختلف جنوب غرب آسیا، اروپا و شمال آفریقا بومی شده و کشت می شود. در ایران نیز در اراک و اصفهان می روید و در سایر نواحی هم پرورش می یابد. ( 9 )
تاریخچه
این گیاه 3000 سال است که مصرف می شود و تاریخچه مصرف پزشکی دانه آن به 2000 سال پیش بر می گردد. شروع مصرف آن از خاورمیانه شروع و به سرتاسر اروپا، آفریقا و هند انتقال یافت. دانه ها در مقبره پادشاه توتان خامون یافت شده است. مصریان باستان عقیده داشتند که گیاهان دارویی مثل سیاه دانه در زندگی بعد از مرگ نقش دارند. در قرن اول بعد از میلاد مسیح، پزشک یونانی، دیوسقوریدوس، ثبت کرد که دانه ها جهت مشکلات مختلف مثل سردرد، دندان درد، احتقان بینی و کرم های روده ای مصرف می شود. عقیده رایج اسلامی وجود دارد که سیاه دانه دارویی برای تمام امراض به جز پیری و مرگ است. ( 4 )
ترکیبات مهم:
دانه های گیاه دارای روغن ثابت ( 36تا38% ) ، پروتئین ها، آلکالوئیدها، ساپونین ( ملانین ) و اسانس ( 0. 4 تا 2. 5% ) است.
روغن ثابت عمدتاً شامل اسیدهای چرب غیراشباء ( لینولئیک و اولئیک اسید ) است. عمده ترین اجزاء اسانس تیموکینون ( 28% تا 57% ) است. چهار آلکالوئید جداسازی شده است: نیجلیسین و نیجلیدین ( ایندازول ها ) ، نیجلیمین و نیجلیمین ان اکساید ( ایزوکینولین ها ) .
سایر مواد شامل پالمیتیک، گلوتامیک، اسکوربیک و استئاریک اسید، آرژینین، متیونین، لایزین، گلایسین، لوسین، فیتواسترول¬ها، فیبر خالص، کلسیم، آهن، سدیم و پتاسیم است.
محتوای غذایی دانه ها 21% پروتئین، 35% کربوهیدرات و 36% چربی تعیین شده است.
اصلی ترین اجزاء فعال تیموکینون، دی¬تیموکینون ( نیجلون ) ، تیموهیدروکینون و تیمول شناسایی شدند. ( 4 )
خواص سیاه دانه از دیدگاه طب سنتی:
سیاه دانه دارای طبیعت گرم و خشک در سوم است.
در طب سنتی خواص گوناگونی برای س . . .