سیاه بازی

سیاه بازی نوعی نمایش کُمیک ایرانی همراه با رقص و آواز و موسیقی بود. [ ۱] در آن شخصی دارای غلامی سیاه و گیج و گول است و با هم دست به کارهای خنده داری می زنند. از این کلمه به معنی عملیات از پیش طراحی شده برای فریب دیگری نیز استفاده شده است. [ ۲] در این گونه نمایش با رویکردی انتقادی و طنزآمیز به موضوعات اجتماعی، سیاسی، عاطفی و حتی تاریخی پرداخته می شود. [ ۳]
باید توجه کرد که سیاه بازی و نمایش روحوضی دو مقولۀ متفاوت هستند. هر نمایش روحوضی ای سیاه بازی نیست. در گذشته در میان حیاط خانه های بزرگ ایرانی، حوضی بود که کاربردهای فراوانی داشت. از آن جمله در زمان جشن ها و میهمانی ها، ساکنان خانه روی آن تخته بزرگی می گذاشتند و شکلی همانند صحنه نمایش به آن می دادند تا عده ای بازیگر روی آن تخته به اجرای نمایش و البته از نوع کمدی آن بپردازند. با توجه به وجود شخصیت کمدی و قدیمی «سیاه» در ایران، این نمایش ها به یکی از نامهای عمومی «سیاه بازی» یا «تخت حوضی» یا «روحوضی» معروف شدند.
امروزه، نمایش روحوضی، هنری رو به زوال است. از مطرح ترین سیاه بازهای ایران امروز، می توان به سعدی افشار، عطا صفرپور، مجید افشار و جواد انصافی اشاره کرد.
نمایش سنتی سیاه بازی برآمده از آئین ها، جشن ها و جشنواره هایی همچون نوروز است.
این نمایش ریشه در دوره صفویه دارد ولی از سال ۱۲۹۵ شمسی اوج بیشتری گرفت. [ ۴]
از سعدی افشار می توان به عنوان آخرین بازمانده این نمایش یاد کرد.
این گونه نمایش در حقیقت بخشی از هنرهای عامیانه می باشد هدف از این نمایش فقط به قصد سرگرمی، سرخوشی و شاد زیستی نیست. به مضحکه کشاندن نظم تحمیلی و فروکشیدن صاحبان قدرت و ثروت و جاه و مقام حتی شاه و وزیر توسط فردی «عوام» و خنداندن تماشاچی برآنها از رویکردهای این نمایش می باشد. [ ۵]
آنچه که امروز و بیشتر می تواند مورد توجه قرار گیرد بخش مربوط به ساختار این نمایش سنتی است. [ ۵]
در این نمایشنامه معمولاً دو تیپ حضور داشتند: یکی «حاجی» یا حاکم و دیگری سیاه که «مبارک» نام داشت و نوکر بود. در این نمایش سیاه سمبل مردم زجر کشیده و حاکم تجلی حکومت وقت محسوب می شد. تمام لطف سیاه بازی به آن سیاه بامزه ای است که با دست انداختن ارباب و اطرافیانش خنده را به لب های مردم می نشاند. سیاهی که با شیرین کاری ها و شوخی های خود نقدی هم بر اوضاع جامعه می زند؛ بدیهه سازی و بدیهه سرایی محور اصلی این نوع نمایشنامه محسوب می شد. رقص و آواز نیز در آن وجود داشت؛ و پایان خوش و نتیجه گیری اخلاقی از ویژگی های آن به شمار می رود. [ ۴]

رجوع شود به:سیاه