سیاست علم ( به انگلیسی: Science policy ) خط مشی ها یا سیاست گذاری هایی است که برای تأثیرگذاری بر تخصیص و توزیع منابع برای فعالیت های علمی و فنی یا اثربخشی این منابع تخصیص یافته و پیامدهای اجتماعی آن طراحی و تدوین می شوند. سیاست علم در سطح پژوهش علمی با کمک گرفتن از تاریخ، اقتصاد، جامعه شناسی و فلسفهٔ علم و مشاهده ها و تحلیل های نوین در مورد فرایند سیاست گذاری به مطالعهٔ فعالیت های علمی می پردازد.
... [مشاهده متن کامل]
این اصطلاح در موارد مختلفی به کار رفته و بعضی از نویسندگان و حتی حکومت ها اصطلاح «سیاست علم» را منحصراً برای علم به معنای دقیق کلمه به کار می برند. در مواردی هم آن را هم به معنای سیاست علم و هم سیاست فناوری به کار برده اند اما در مورد فناوری این کاربرد ثبات و یکدستی ندارد و بیشتر به همان معنای سیاست علم کاربرد دارد.
گروهی از نویسندگان هم تلاش کردند تا اصطلاح های دیگری را جایگزین سیاست علم بکنند مانند «علمِ علم» توسط گلد اسمیت و مکی یا «خط مشی علمی» که هیچ یک از این تلاش ها مثمرثمر نبوده و رواج نیافته است. بیشتر تلاش گران این حوزه چه در تحلیل های نظری یا سیاست گذاری های عملی با تعابیری که بر قطعیت و انسجام سیاست علم تأکید کند راحت نیستند چرا که این حوزه بسیار غیرقطعی و مناقشه برانگیز است.
امروزه واژه علم بیش از آن که به مجموعه ای از دانسته ها اشاره داشته باشد، بیانگر مجموعه ای از تلاش های نظام مند برای درک عالم و حل مسائل است. سیاست علم با سیاست گذاری برای علم ( یا به عبارت دقیق تر سیاست گذاری برای نظام علمی ) سروکار دارد، که این امر مسائلی مثل تأمین مالی تحقیقات دانشگاهی، مالکیت و حقوق دارایی های فکری حاصل از تحقیقات علمی و سیاست های آموزشی و سایر مسائل در سیاست عمومی را در بر می گیرد. اهداف دولت ها از دنبال کردن سیاست علم، چندگانه است و شامل پرستی ملی و ارزش های فرهنگی اجتماعی، امنیت ملی و اهداف اقتصادی است.
کریس فریمن می گوید اولین صاحب نظری که درباره لزوم ورود دولت و سیاستگذاران به حوزه علم سخن گفت برنال، تاریخدان برجسته انگلیسی در کتاب کارکرد اجتماعی علم ( برنال 1939 ) به عنوان یک پیشرو در اندازه گیری فعالیت های تحقیق و توسعه و نقش آن در رشد اقتصادی در انگلستان؛ توصیه کرد که دولت در تحقیق و توسعه سرمایه گذاری کند. در آمریکا وانوار بوش گزارشی در سال 1945 تدوین کرد تحت عنوان علم: مرزهای بی پایان که در آن برنامه دستورکار سیاست گذاری علم و فناوری در آمریکای پس از جنگ را تدوین کرده بود. بوش هم مانند برنال به شدت به دولت توصیه کرد که در سرمایه گذاری در پیشبرد علم فعال گردد ( بوش، 1945 ) . اما دلیل اصلی برای ورود قاطعانه دولت در حوزه سرمایه گذاری برای تحقیق و توسعه شاید بیش از همه نحوه خاتمه یافتن جنگ جهانی دوم و شروع جنگ سرد باشد. موفقیت پروژه بمب اتم در آمریکا که به خاتمه یافتن جنگ جهانی دوم انجامید، اهمیت مقام علم را در جوامع غربی افزایش داد و این تصور را به غلط و یا درست پیش آورد که اگر سرمایه گذاری با نرخ بسیار زیاد بر روی علم انجام شود، علم می تواند جوابگوی بسیاری از نیازها مانند نیازهای امنیتی و رشد و توسعه آن باشد ( بوراس، 2005 ) . رقابتی که بین روسیه و آمریکا پس از جنگ جهانی دوم بر سر برتری علمی روی داد و در رشته هایی چون فناوری هسته ای و یا فضایی مانند جنگ ستارگان نمود یافت و کل دوران جنگ سرد را از 1945 تا 1991 یعنی سال فروپاشی شوروی را تحت تأثیر قرار داد.
... [مشاهده متن کامل]
این اصطلاح در موارد مختلفی به کار رفته و بعضی از نویسندگان و حتی حکومت ها اصطلاح «سیاست علم» را منحصراً برای علم به معنای دقیق کلمه به کار می برند. در مواردی هم آن را هم به معنای سیاست علم و هم سیاست فناوری به کار برده اند اما در مورد فناوری این کاربرد ثبات و یکدستی ندارد و بیشتر به همان معنای سیاست علم کاربرد دارد.
گروهی از نویسندگان هم تلاش کردند تا اصطلاح های دیگری را جایگزین سیاست علم بکنند مانند «علمِ علم» توسط گلد اسمیت و مکی یا «خط مشی علمی» که هیچ یک از این تلاش ها مثمرثمر نبوده و رواج نیافته است. بیشتر تلاش گران این حوزه چه در تحلیل های نظری یا سیاست گذاری های عملی با تعابیری که بر قطعیت و انسجام سیاست علم تأکید کند راحت نیستند چرا که این حوزه بسیار غیرقطعی و مناقشه برانگیز است.
امروزه واژه علم بیش از آن که به مجموعه ای از دانسته ها اشاره داشته باشد، بیانگر مجموعه ای از تلاش های نظام مند برای درک عالم و حل مسائل است. سیاست علم با سیاست گذاری برای علم ( یا به عبارت دقیق تر سیاست گذاری برای نظام علمی ) سروکار دارد، که این امر مسائلی مثل تأمین مالی تحقیقات دانشگاهی، مالکیت و حقوق دارایی های فکری حاصل از تحقیقات علمی و سیاست های آموزشی و سایر مسائل در سیاست عمومی را در بر می گیرد. اهداف دولت ها از دنبال کردن سیاست علم، چندگانه است و شامل پرستی ملی و ارزش های فرهنگی اجتماعی، امنیت ملی و اهداف اقتصادی است.
کریس فریمن می گوید اولین صاحب نظری که درباره لزوم ورود دولت و سیاستگذاران به حوزه علم سخن گفت برنال، تاریخدان برجسته انگلیسی در کتاب کارکرد اجتماعی علم ( برنال 1939 ) به عنوان یک پیشرو در اندازه گیری فعالیت های تحقیق و توسعه و نقش آن در رشد اقتصادی در انگلستان؛ توصیه کرد که دولت در تحقیق و توسعه سرمایه گذاری کند. در آمریکا وانوار بوش گزارشی در سال 1945 تدوین کرد تحت عنوان علم: مرزهای بی پایان که در آن برنامه دستورکار سیاست گذاری علم و فناوری در آمریکای پس از جنگ را تدوین کرده بود. بوش هم مانند برنال به شدت به دولت توصیه کرد که در سرمایه گذاری در پیشبرد علم فعال گردد ( بوش، 1945 ) . اما دلیل اصلی برای ورود قاطعانه دولت در حوزه سرمایه گذاری برای تحقیق و توسعه شاید بیش از همه نحوه خاتمه یافتن جنگ جهانی دوم و شروع جنگ سرد باشد. موفقیت پروژه بمب اتم در آمریکا که به خاتمه یافتن جنگ جهانی دوم انجامید، اهمیت مقام علم را در جوامع غربی افزایش داد و این تصور را به غلط و یا درست پیش آورد که اگر سرمایه گذاری با نرخ بسیار زیاد بر روی علم انجام شود، علم می تواند جوابگوی بسیاری از نیازها مانند نیازهای امنیتی و رشد و توسعه آن باشد ( بوراس، 2005 ) . رقابتی که بین روسیه و آمریکا پس از جنگ جهانی دوم بر سر برتری علمی روی داد و در رشته هایی چون فناوری هسته ای و یا فضایی مانند جنگ ستارگان نمود یافت و کل دوران جنگ سرد را از 1945 تا 1991 یعنی سال فروپاشی شوروی را تحت تأثیر قرار داد.
