سی سخت ده بزرگ

منطقه سی سخت در مشرق منطقه بویراحمد سفلی واقع شده دهستانی از بخش «دووهان» که تعداد دوازده ده بنامهای «ده بزرگ» ، «قلعه» ، «عباس آباد» ، «حسین آباد» ، «علی آباد» ، «اقبال آباد» ، «ده نو» ، «سرمور» ، «کوخدان» ، «بیاره» ، «امیرآباد» و «حسن آباد» را دربر می گیرد و بزرگترین آبادی اش «ده بزرگ» نام دارد که بیشتر بنام سی سخت می نامندش و در حدود 36 کیلومتری شمال غربی یاسوج در منطقه کوهستانی واقع شده است. قسمت شمالی آنرا کوهستان دنا سرتاسر پوشانده و مرز طبیعی این قسمت با شهرهای سمیرم و شهرضا است و بلندترین قله این کوهستان قله «دنا» با 4400 متر ارتفاع درکنار سی سخت واقع شده و تنها راه ارتباطی سی سخت با شهرضا و سمیرم از گردنه بیژن نزدیک قله دنا با 4200 متر ارتفاع می گذرد.
آب وهوای سی سخت تحت تأثیر کوهستان دنا سردسیری است و قسمتی از پائیز و سرتاسر زمستان از برف پوشیده است. و همین امر موجب پر آبی منطقه ی سی سخت است. و جویبارها و چشمه سارهای دائمی از مناطق برفی سرازیر شده و منطقه را سیراب می سازد. بزرگترین و پرآب ترین چشمه اش چشمه «بشو = Bocu» یا چشمه میشی است که در پائین گردنه بیژن قرار گرفته وآب آن زمینهای زراعی به بزرگ سی سخت را آبیاری می کند.
دره بزرگ سی سخت ( برای راحتی کلام چون محلیها هم آنرا سی سخت می نامند لذا ازاین پس دراین مقال من هم بهمان نام سی سخت مینمامم ) در حدود دوهزاروهفتصد نفر جمعیت دارد که همة آنها مسلمان و شیعه جعفری هستند و همة آنها به گویش لری صحبت می کنند. سی سختیها برای وجه تسمیه نام سی سخت روایتی دارند و ازنظر اینکه تاریخ منطقه اشان را به نوعی به تاریخ قدیم ایران و سلسلة کیانیان پیوند می دهند جالب توجه است. سی سختیها دراین باره چنین می گوید:
«در زمانهای قدیم، روزی از روزها، کیخسرو با عده ای از سپاهانش به این منطقه می آیند. نزدیک یاسوج کنونی چسبیده به ده «خلف آباد» که می رسند کیخسرو زارعی را می بیند که به تنهائی مشغول درو کردن حاصل زمینی بزرگ است. کیخسرو به سپاهیان دستور می دهد برای اینکه کمکی به زارع شده باشد، هرکس مشتی از گندم را بچیند و در گوشه ای خرمن کند. درعرض چند ثانیه تمام زمین خالی از محصول می شود و خرمنی از گندم درو شده بوجود می آید. زارع خوشنود می شود. کیخسرو از زارع می پرسد که خوب پیرمرد! کدام بهتر است؟ یکنفر کار کند و همه بخورند؟ همه کار کنند یکنفر بخورد؟ یا اینکه همه کار کنند و همه بخورند. زارع که از نتیجه کار کیخسرو راضی بود در جواب می گوید، همه کار کنند و حاصلش به یکنفر برسد. کیخسرو ازاین جواب برانگیخته میشود و به سپاهیان دستور میدهدکه هرکس توبره ای خال روی خرمن حاصل بریزند. به این ترتیب تل بزرگی بوجود می آید که اکنون به «تل خسرو» معروف است. و درهمین محل لهراسب را به چانشینی خود انتخاب می کند و به همراهان می گوید که تقدیر چنین است که از شما جدا شوم وبدنبال سرنوشت خود بروم. بیژن یکی از پهلوانان نامی همراه کیخسرو به بیست ونه نفر دیگر نمی خواهند ازاو جدا باشند. بدنبالش می روند که اورا بیابند. به چشمه بشو که می رسند هنوز خبری از کیخسرو نیافته اند. دراین چشمه سروتن می شوند و بازهم بدنبالش می گردند و درهمین محل ازبین می روند. ازآن زمان آن گردنه را بیژن نامیده اند ویان منطقه که سی نفر از سخت ترین دلیران آن زمان را در خود جای داده است بنام سی سخت معروف شده است. »
بهرحال، این دوهزاروهفتصدنفر جمعیت درخانه هائی زندگی می کنند که از خشت و گل بصورت دوطبقه ساخته شده است. درطبقه زیرین احشام جای دارند و درطبقه بالائی مردم زندگی می کنند. سقف خانه ها صاف و تیرپوش و گل اندود است و چو سی سخت در منطقه کوهستانی است این ده نمای پلکانی دارد و بام هرخانه ای بمنزله حیاط خانه دیگر است. خانه با حیاط مخصور در سی سخت کم دیده می شود. معابرشان کوچه های تنگ است که معمولأ برای استفاده بیشتر ازفضا، روی بعضی از آنها راهم پوشانده و اطاقهائی برای زندگی ساخته اند. خانه های این ده بقدر اکان فشرده و درهم ساخته شده است و درحال حاضر گنجایش جمعیت موجود را ندارد و سی سختیها طرحی دارند که در شمال شرقی ده منطقه ای را برای ساختمان در نظر بگیرند وهرکس که مایل باشد در آنجا اقدام به ساختن خانه ای بزرگتر کند.
آب آشامیدنی ده بوسیله لوله کشی تأمین می شود. منبع آن درشمال ده بروی چشمه «کمرچاکسه = Kamar cakesa ساخته شده و لوله های چهاراینچی این آب را به ده میرساند و در کوچه ها و معابر شیرهائی گذاشته اند که مردم سی سخت ازآن استفاده می کنند.
اینطور که سی سختیها می گفتند، سی سخت بیش از نود سال ندارد و قبلأ سی سختیها دردهی بنام «پیشه ور» که سر راه یاسوج یه سی سخت در حدود پنج کیلومتری سی سخت کنونی است می نشستند. آبا واجدادشان هفتادودونفر بوده اند که باین منطقه آمده اند و زمینهای قابل زراعت سی سخت را که می شد آب را برآن سوار کرد به هفتادودوقسمت مساوی بین خود تقسیم کرده اند که هرقسمت را خودشان یک «حبه habe» می نامند. درحال حاضر آن تقسیمات هفتادوحبه ای مساوی دیگر وجود ندارد ودوعامل به شرح زیر از این حبه ها کسر یا به آنها افزود است:
1 - بعدازاینکه تعداد جمعیت زیاد شد، تعدادی از مردم، زمینهای دیگری که دردور . . .