سکه ایرانی

سکه به وجود آمدن سکه پس از پیدایش خط بزرگ ترین پدیده بشری است. سکه از هنگام پیدایش تاکنون بهترین نوع پول بوده است. همانطوریکه پیش از این اشاره شد سکه توانسته است راهگشای شناختن حقایق و دستیابی پژوهشگران بر بسیاری از واقعیت های تاریخی گذشته های دور و نزدیک تمدن بشری باشد. خانم «ملکزاده بیانی» در کتاب تاریخ سکه راجع به پول های نخستین و اختراع سکه می نویسد: «حلقه هایی درکاوش دمرگان سال ۱۸۸۹ [ میلادی] در ارمنستان و حلقه های مصری اوتن ( outen ) و میله های مسی که در کاوشهای «موهنجودارو» متعلق به سه هزار سال قبل از میلاد می باشد که آنها را می توان کهن ترین وسیله مبادله تا پیش از اختراع سکه دانست. » و می افزاید: «گرنفون Xenophane» فیلسوف یونانی که در قرن ششم پیش ازمیلاد می زیسته است، لیدی ها را مخترع سکه می داند و هرودوت Herodote تاریخ نگار یونانی می گوید: «بطوریکه مشهور است، لیدی ها اولین مردمی هستند که سکه زر و سیم ضرب زده اند. » روانشاد پور داود در زمینه پیدایش سکه عقیده دارد: «پیدایش سکه در روزگاران شهریاران خاندان مرمناد Mermnade بود. کهن ترین سکه ای که در دست داریم از قرن هفتم پیش از میلاد است. پیدایش سکه از زمان گیگس Gyges سر سلسه مرمناد آغاز شد. لیدی کشوری بود، واقع در همسایگی ایران در آسیای صغیر که دولت این کشور به سبب ثروت بسیار و داشن معادن فراوانی از زر و سیم، پیش از روی کار آمدن مادها در ایران، برای سهولت امر دادو ستد مبادرت به ضرب و پخش سکه ای در لیدی نمود که مخلوطی از زر و سیم به نسبت ۳۰٪ سیم و ۷۰٪ زر و نامش الکترون ( Elektron ) بود. کارشناسان مسائل پولی، الکترون را پدر بزرگ پولهای بعدی می دانند. البته بعدها در دوران سلطنت کرزوس پادشاه لیدی در سال ۵۵۰ پیش از میلاد به خاطر پخش الکترون های تقلبی به وسیله عده ای سودجو، سکه های الکترون به فرمان وی از گردش افتاد و به جای آنها سکه های زرین و سیمین با وزن و اندازه معین ضرب گردید که بر آنها پیکر لاک پشت نقش شده بود. این سکه ها منسوب به کرزوس به نام کرزوئید ( Cersoide ) شهرت یافت. سکه کرزوئید را که جامع کلیه شرایط سکه های امروزی بود، نخستین سکه حقیقی می دانند. مشخصات تعدادی از سکه های منحصر به فرد جهان بدین شرح است: ۱ـ سکه باستانی «سیراکوز» زیباترین سکه جهان است. ۲ـ بزرگ ترین سکه جهان سکه ای زرین است که نوشته روی آن به فارسی است و مشخصات سکه عبارت است از: وزن آن بیش از هفتاد انس ( انس = ۳۱ گرم و اندی ) ـ اندازه قطر و دایره این سکه ۵/۱۴ سانتیمتر است. نوشته روی سکه «لااله الاالله محمد رسول الله» و عبارت «ضرب دارالخلافه شاه جهان آباد ۱۰۶۴» و درحاشیه آن هم این شعر دیده می شود: از صدق ابی بکر شد ایمان انور اسلام قوی دست شد از عدل عمر دین تازه شد از شرم و حیای عثمان و ز علم علی یافت ولایت زیور این سکه منحصر به فرد بوده و اکنون در موزه بریتانیاست. ۳ـ گران قیمت ترین سکه یک سکه سیمین «یک دلاری امریکایی» است که در سال ۱۸۰۴ میلادی ضرب شده است، و فقط شش نمونه از آن در جهان بیشتر موجود نیست. شایان توجه است که در لغت نامه روانشاد دهخدا راجع به اولین وسیله ای که در داد و ستد به کاررفته درباره واژه «پاره» چنین مذکوراست: «پاره یادآور نخستین مرحله سکه است. پیش از اینکه فلزات را سکه بزنند و آنها را به نقش یا خطی بیارایند، پاره فلزات از برای داد و ستد بکار می رفت. » چگونگی ضرب سکه با اختراع سکه، حوزه ارتباطی محکمی ایجاد شد و مردم از معیارهای واحد و مشترکی برای ارزیابی داراییها، سود و زیان و بدهیهایشان استفاده کردند. میزان خراج، مالیات، معاملات و مبادلات درون مرزی و برون مرزی بر اساس سکه ها محاسبه می شود. معمولاً سک را با چکش ضرب می زدند و طریقه ضرب این گونه مسکوکات آسان بود. قرنها به این ترتیب عمل می کردند که ابتدا نقش پشت سکه را روی فلز محکمی که معمولاً از فولاد بود به طور معکوس و منفی حکاکی می کردند و آن را در وسط سندان کار می گذاشتند و به همان طرز عیناً نقش روی سکه را نیز در سر سنبه ای از فولاد حکاکی می کردند. پس از تعیین عیار مناسب فلزات و ذوب و شمش نمودن، آنها را خرد کرده، به قطر و وزن لازم به صورت قطعاتی می بریدند و آن را گداخته، به ضرب فشار چکش به صورت مسکوک در می آوردند. این نوع سکه زدن منحصر به کشور ما نبود، تقریباً در همه جای دنیا به همین شیوه عمل می شد، بعدها به صورت بسیار ابتدایی از منگنه ها استفاده می کردند و پس از سال ۱۵۶۱ م با اختراع ماشین ضرب سکه در اروپا، سکه های استاندارد رواج یافت. بر اساس نوشته ها و مدارک موجود در ایران، در زمان صفویه نظم و ترتیب خاصی برای ضرب سکه وجود داشت و ضرابخانه، سازمان اداری گسترده ای دارای مشاغل متنوع بود که تحت نظر معیر الممالک اداره می شود عزل و نصب حکاکان، زرکشان، ضرابباشی، ضابطان، صنعتگران، کارکنان و کارمندان با وی بود و هیچ یک از عاملین دیگر حق دخالت نداشتند. دستگاههای مهم ضرابخانه عبارت بودند از: ۱ـ دستگاه سیاکی ( گدازنده ) برای ذوب و خالص کردن طلا و نقره. ۲ـ دستگاه قرص کوبی که فلزات را به شکل قرص در می آورد. ۳ـ دستگاه آهنگری برای شمش کردن فلزات. ۴ ـ دستگاه چرخ کشی برای نوار کردن شمشها به ضخامت معین. ۵ ـ دستگاه قطاعی برای قطعه قطعه کردن نوار فلزات. ۶ ـ دستگاه کهله کوبی، فلزات قطعه شده را پهن کرده، به اندازه سکه در می آورد. ۷ ـ دستگاه سفیدی گری، قرصهای زر و سیم را پاک می کرد. ۸ ـ دستگاه تخش کنی، قرصهای کم وزن را جدا کرده، مجدداً با وزن صحیح آماده می کرد. ۹ ـ دستگاه سکه کنی، قرصها را سکه می کند. در دوران افشاریه و زندیه تا اواسط قاجاریه وضع ضرب سکه کم وبیش به همان صورت بود تا در سال ۱۲۸۲ هـ . ناصرالدین شاه دستور داد ضرابخانه ای با روش جدید از . . .