سکایی زبان و آثار. سَکایی، زبان و آثار
زبان سکاها، گروهی از ایرانیان، که بنابر منابع باستانی در شرق سرزمین سغد می زیستند. این زبان از گروه زبان های ایرانی شرقی بوده و آثار برجای مانده از آن در دورۀ میانه، که از سین کیانگ (ترکستان چین) در آغاز قرن ۲۰ به دست آمده است، شواهدی از دو گویش متفاوت این زبان را به دست می دهد: گویش شمال غربی (معروف به تُمْشُقی) و گویش شرقی (معروف به خُتنی). از گویش تُمشقی، که کهن تر از گویش ختنی است، آثار اندکی برجای مانده، اما از گویش ختنی آثار بیشتری باقی مانده است. گویش ختنی تا قرن ۵ق/۱۱م در پادشاهی ختن کاربرد داشته است. گویش های کنونی پامیر، مانند شوغنایی، روشنانی، مونجانی و، وخانی بازمانده های زبان سکایی اند. خطی که آثار سکایی، اعم از تُمشقی و ختنی، را بدان نوشته اند، قلم های گوناگون خط براهمی هندی است که برای نوشتن این زبان ایرانی متناسب شده بودند. به طور کلی، آثار برجای مانده از این زبان در دورۀ میانه گونه ای ادبیات ترجمه ای دینی، مربوط به آیین بودا (به ویژه مربوط به مکتب مهایانه) است و حتی آثار غیردینی آن نیز رنگ و صبغۀ بودایی دارد. تقریباً همۀ این آثار از زبان سانسکریت ترجمه شده اند و عمده ترین آن ها بدین قرار است: ۱. اسنادی مشتمل بر نامه های خصوصی و مکاتبات دیوان خانۀ ختن که بیشتر آن ها از وهاره ها (دیرها یا مراکز آموزشی) به دست آمده اند؛ ۲. کتاب زمبسته که مفصل ترین متن ختنی در ۴۴۰ برگ و مشتمل بر ۴هزار شعر است؛ ۳. چندین رسالۀ پزشکی کوتاه و بلند که اصل سانسکریت برخی از آن ها و ترجمۀ ختنی همۀ آن ها موجود است؛ ۴. تعدادی داستان و تمثیل، نظیر افسانۀ کنیشکه، پادشاه کوشان، و منظومۀ حماسی قهرمان هندی، رامه و همسرش سیتا (همراه با تفسیری بودایی از داستان)؛ ۵. شماری واژه نامه های چینی ـ ختنی و یک واژه نامۀ کوتاه ترکی ـ ختنی؛ ۶. متنی دوزبانه (سانسکریت ـ ختنی) حاوی مکالمات روزمره و واژگان برای استفادۀ جهانگردان. مطالعۀ نوشته های موجود زبان ختنی که در زمانی میان قرون ۷ تا ۱۰م به رشتۀ تحریر درآمده اند، حکایت از گستردگی دامنۀ ادبیاتی دارد که بدنۀ اصلی آن آثار ترجمه ای است و تنها بخش کوچکی از آن به دست ما رسیده است. این نوشته ها از نظر زبان شناختی حایز اهمیت بسیارند و بر دانش و شناخت ما از زبان های شرقی ایران می افزایند. در مجموع، آثار موجود زبان سکایی بخش کوچکی از کوشش های ادبی گسترده ای را نشان می دهند که در ختن دامنۀ پهناوری داشته است.
زبان سکاها، گروهی از ایرانیان، که بنابر منابع باستانی در شرق سرزمین سغد می زیستند. این زبان از گروه زبان های ایرانی شرقی بوده و آثار برجای مانده از آن در دورۀ میانه، که از سین کیانگ (ترکستان چین) در آغاز قرن ۲۰ به دست آمده است، شواهدی از دو گویش متفاوت این زبان را به دست می دهد: گویش شمال غربی (معروف به تُمْشُقی) و گویش شرقی (معروف به خُتنی). از گویش تُمشقی، که کهن تر از گویش ختنی است، آثار اندکی برجای مانده، اما از گویش ختنی آثار بیشتری باقی مانده است. گویش ختنی تا قرن ۵ق/۱۱م در پادشاهی ختن کاربرد داشته است. گویش های کنونی پامیر، مانند شوغنایی، روشنانی، مونجانی و، وخانی بازمانده های زبان سکایی اند. خطی که آثار سکایی، اعم از تُمشقی و ختنی، را بدان نوشته اند، قلم های گوناگون خط براهمی هندی است که برای نوشتن این زبان ایرانی متناسب شده بودند. به طور کلی، آثار برجای مانده از این زبان در دورۀ میانه گونه ای ادبیات ترجمه ای دینی، مربوط به آیین بودا (به ویژه مربوط به مکتب مهایانه) است و حتی آثار غیردینی آن نیز رنگ و صبغۀ بودایی دارد. تقریباً همۀ این آثار از زبان سانسکریت ترجمه شده اند و عمده ترین آن ها بدین قرار است: ۱. اسنادی مشتمل بر نامه های خصوصی و مکاتبات دیوان خانۀ ختن که بیشتر آن ها از وهاره ها (دیرها یا مراکز آموزشی) به دست آمده اند؛ ۲. کتاب زمبسته که مفصل ترین متن ختنی در ۴۴۰ برگ و مشتمل بر ۴هزار شعر است؛ ۳. چندین رسالۀ پزشکی کوتاه و بلند که اصل سانسکریت برخی از آن ها و ترجمۀ ختنی همۀ آن ها موجود است؛ ۴. تعدادی داستان و تمثیل، نظیر افسانۀ کنیشکه، پادشاه کوشان، و منظومۀ حماسی قهرمان هندی، رامه و همسرش سیتا (همراه با تفسیری بودایی از داستان)؛ ۵. شماری واژه نامه های چینی ـ ختنی و یک واژه نامۀ کوتاه ترکی ـ ختنی؛ ۶. متنی دوزبانه (سانسکریت ـ ختنی) حاوی مکالمات روزمره و واژگان برای استفادۀ جهانگردان. مطالعۀ نوشته های موجود زبان ختنی که در زمانی میان قرون ۷ تا ۱۰م به رشتۀ تحریر درآمده اند، حکایت از گستردگی دامنۀ ادبیاتی دارد که بدنۀ اصلی آن آثار ترجمه ای است و تنها بخش کوچکی از آن به دست ما رسیده است. این نوشته ها از نظر زبان شناختی حایز اهمیت بسیارند و بر دانش و شناخت ما از زبان های شرقی ایران می افزایند. در مجموع، آثار موجود زبان سکایی بخش کوچکی از کوشش های ادبی گسترده ای را نشان می دهند که در ختن دامنۀ پهناوری داشته است.
wikijoo: سکایی،_زبان_و_آثار