سپاه گم شدهٔ کمبوجیه به سپاه افسانه ای ایران، متشکل از ۵۰ هزار نفر گفته می شود که ظاهراً در ۵۲۴ پ. م. در طوفان شن در صحرای غربی مصر ناپدید شدند.
در کتاب سوم تاریخ هرودوت آمده است که کمبوجیه دوم پس از تسخیر سرزمین مصر از مقر خود در شهر تبای واقع بر کرانهٔ شرقی رودخانهٔ نیل در مصر، سه لشکر از سپاهیان خود جدا کرد، یکی را مأمور فتح کارتاژ ( تونس کنونی ) کرد و دیگری را به عزم تصرف حبشه روانه ساخت و دستهٔ سومی را که هرودوت نوشته است، پنجاه هزار نفر بودند که برای انقیاد آمونی ها یا پرستندگان آمون ( پروردگار بسیاری از اقوام قدیمی ) به لیبی فرستاد. این عده با چند راهنما تا واحهٔ سیوه در ناحیهٔ مرزی مصر و لیبی پیش رفتند.
... [مشاهده متن کامل]
هرودوت می نویسد:
«از اطلاعاتی که به دست آمده است چنین بر می آید که این لشکر به واحه ای که دیار سعیدان نام داشت رسیدند اما از آن پس راجع به سرگذشت آنها هیچ گونه اطلاعی در دست نیست. در هر حال آن دسته به حدود آمونی ها نرسیدند و به مصر هم مراجعت نکردند ولی به گفتهٔ آمونی ها و دیگران که گویا از ایشان شنیده باشند هنگامی که این عده واحه را ترک کردند، ضمن پیشروی در صحرای بین این آبادی و سامان طایفهٔ آمونی باد جنوبی با شدتی تمام برخاست و لشکر شاهی را که مشغول خوردن غذای نیمروز بودند، در زیر ریگ روان مدفون و به کلی ناپدید کرد. »
در اکتشافی که در بیابانی در غرب مصر انجام شد، بقایای اجساد سربازان تنومند و حجم بزرگی از تجهیزات نظامی از جمله سلاح های برنزی، دستبندهای نقره ای و گوشواره ها کشف شده است. مطابقت این یافته ها با اسناد تاریخی پیشنهاد می کند که اجساد مربوط به بقایای سربازان ایرانی کمبوجیه دوم، پادشاه هخامنشی ایران است که در سال ۵۲۵ پیش از میلاد و بر اثر یک طوفان شن بزرگ، زنده در زیر لایه های شن صحرا مدفون شده بودند.
در سال ۲۰۱۵، باستان شناس اولاف ئی. کاپر از دانشگاه لیدن استدلال کرد که سپاه گمشده به علت طوفان شن نابود نشد، بلکه توسط سپاهیان فرعون شورشی مصر، پتوباستیس سوم، در کمین قرار گرفتند و شکست خوردند. پتوباستیس بعدها در نبردی توسط سپاه داریوش بزرگ، جانشین کمبوجیه، شکست خورد. به عقیدهٔ کاپر، طوفان شن پروپاگاندایی برای حفظ اقتدار امپراتوری هخامنشی بود و ظاهراً داریوش این داستان را پدید آورد تا پتوباستیس و شورش او را از یاد مصریان حذف کند.
در کتاب سوم تاریخ هرودوت آمده است که کمبوجیه دوم پس از تسخیر سرزمین مصر از مقر خود در شهر تبای واقع بر کرانهٔ شرقی رودخانهٔ نیل در مصر، سه لشکر از سپاهیان خود جدا کرد، یکی را مأمور فتح کارتاژ ( تونس کنونی ) کرد و دیگری را به عزم تصرف حبشه روانه ساخت و دستهٔ سومی را که هرودوت نوشته است، پنجاه هزار نفر بودند که برای انقیاد آمونی ها یا پرستندگان آمون ( پروردگار بسیاری از اقوام قدیمی ) به لیبی فرستاد. این عده با چند راهنما تا واحهٔ سیوه در ناحیهٔ مرزی مصر و لیبی پیش رفتند.
... [مشاهده متن کامل]
هرودوت می نویسد:
«از اطلاعاتی که به دست آمده است چنین بر می آید که این لشکر به واحه ای که دیار سعیدان نام داشت رسیدند اما از آن پس راجع به سرگذشت آنها هیچ گونه اطلاعی در دست نیست. در هر حال آن دسته به حدود آمونی ها نرسیدند و به مصر هم مراجعت نکردند ولی به گفتهٔ آمونی ها و دیگران که گویا از ایشان شنیده باشند هنگامی که این عده واحه را ترک کردند، ضمن پیشروی در صحرای بین این آبادی و سامان طایفهٔ آمونی باد جنوبی با شدتی تمام برخاست و لشکر شاهی را که مشغول خوردن غذای نیمروز بودند، در زیر ریگ روان مدفون و به کلی ناپدید کرد. »
در اکتشافی که در بیابانی در غرب مصر انجام شد، بقایای اجساد سربازان تنومند و حجم بزرگی از تجهیزات نظامی از جمله سلاح های برنزی، دستبندهای نقره ای و گوشواره ها کشف شده است. مطابقت این یافته ها با اسناد تاریخی پیشنهاد می کند که اجساد مربوط به بقایای سربازان ایرانی کمبوجیه دوم، پادشاه هخامنشی ایران است که در سال ۵۲۵ پیش از میلاد و بر اثر یک طوفان شن بزرگ، زنده در زیر لایه های شن صحرا مدفون شده بودند.
در سال ۲۰۱۵، باستان شناس اولاف ئی. کاپر از دانشگاه لیدن استدلال کرد که سپاه گمشده به علت طوفان شن نابود نشد، بلکه توسط سپاهیان فرعون شورشی مصر، پتوباستیس سوم، در کمین قرار گرفتند و شکست خوردند. پتوباستیس بعدها در نبردی توسط سپاه داریوش بزرگ، جانشین کمبوجیه، شکست خورد. به عقیدهٔ کاپر، طوفان شن پروپاگاندایی برای حفظ اقتدار امپراتوری هخامنشی بود و ظاهراً داریوش این داستان را پدید آورد تا پتوباستیس و شورش او را از یاد مصریان حذف کند.
