سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی است
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از دیگر نهادهای برخاسته از دل انقلاب اسلامی است که اندکی پس از پیروزی انقلاب ضرورت تأسیس و تشکیل آن احساس شد و پس از انجام مقدماتی، در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ و بر اساس فرمان امام خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی تأسیس این نهاد اعلام شد و به دنبال آن شورای انقلاب با تأسیس شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گام اساسی را در جهت سازماندهی این نهاد برداشت. (روزها و رویدادها، ۱/۲۱۵)
کمی عقب تر از اعلام رسمی تأسیس این نهاد، با توجه به اوضاع و شرایط بحرانی کشور، ضرورت تشکیل نهادی با هدف حفظ نظم و امنیت عمومی احساس شده بود و چهار گروه مسلح و مستقل با هدفی یکسان، یعنی حراست از انقلاب اسلامی و با خط مشی تقریباً مشابه به وجود آمده بودند و در گوشه و کنار، فعالیت هایی را جهت برقراری امنیت انجام می دادند. در عین حال این چهارگروه به دلیل هدف یکسان، در تداخل کاری سختی گرفتار بودند.
تشکیلاتی با نام «گارد ملی» بود که دولت موقت آن را به عنوان ابزاری برای اعمال حاکمیت بر کشور ایجاد کرد؛ چون پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ارتش توان و تمرکز خودش را از دست داده بود و دولت موقت ابزار و نیروی نظامی لازم را برای برقراری امنیت در اختیار نداشت، لذا با نظر حضرت امام خمینی، دولت موقت به حجت الاسلام حسن لاهوتی مأموریت تشکیل آن را داد و ابراهیم یزدی نیز به عنوان معاونت نخست وزیر در امور انقلاب با لاهوتی به همکاری پرداخت. (همان، ۲۱۵٫۱، ۲۱۶؛ روزشمار جنگ ایران و عراق، ۱/۸۸۱)
این گروه ساختمان ساواک را در خیابان سلطنت آباد، نگارستان هشتم، مقر اصلی قرار داد و به جلب همکاری عده ای از اعضای اتحادیه ی انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا و کانادا پرداخت و در مراکزی چون هنگ نوجوانان و پادگان سعدآباد به جذب و آموزش سیاسی، عقیدتی و نظامی داوطلبان پرداخت.
از این گروه می توان به: محمد غرضی، علی محمد بشارتی، محسن رفیق دوست، محسن سازگارا، صباغیان و حسن عابدی جعفری اشاره کرد. گروه مزبور به دلیل گرایش های فکری حزب اللهی اکثر اعضای آن تقریباً به طور کامل جذب جریان کلی تحت عنوان رسمی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد. (روزشمار جنگ ایران و عراق، ۱/۸۸۱)
شامل عده ای از عناصر مسلمان و انقلابی از جمله عده ای از زندانیان سیاسی پیش از انقلاب بود که با هدف حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی و مقابله با توطئه های مسلحانه ی احتمالی عناصر رژیم سلطنتی و نیز به منظور خنثی کردن تهدیدهای مسلحانه ی سازمان های معاند نظام تشکیل شد (همان) که در پادگان جمشیدیه مستقر شدند و برای اعضای خودشان برنامه های آموزشی به اجرا گذاشتند. (رفیق دوست، ۱۷۶)
از اعضای این گروه می توان: جواد منصوری، عباس آقا زمانی (ابوشریف)، عباس دوزدوزانی، ابراهیم حاج محمدزاده و بعدها محمد منتظری و یوسف کلاهدوز را نام برد که با کمک آیت الله موسوی اردبیلی (از اعضای شورای انقلاب) و با نظر مساعد شورای انقلاب به فعالیت پرداختند. (روزشمار جنگ ایران و عراق، ۱/۸۸۱ و ۸۸۲)

ارتش انقلابی جمهوری اسلامی ایران، تأسیس شده در ۱۳۵۸ش به دستور امام خمینی (ره) و توسط شورای انقلاب اسلامی. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تضعیف و فروپاشی اغلب قسمت های ارتش شاهنشاهی، نیاز به نیروهای نظامی جدیدی بود. در ابتدا بخشی از نیروهای انقلابی در پادگان ها و مراکز دیگر توسط گروهی از معتمدین انقلابی سازمان دهی و آموزش داده می شدند، امّا این گروه ها با یکدیگر هماهنگ نبودند. پس از شروع بحران های منطقه ای و قومی علیه انقلاب اسلامی، به ویژه در کردستان، نیاز بیشتری به ایجاد یک نیروی قدرتمند رزمی برای حفاظت از انقلاب احساس شد. به همین سبب شورای انقلاب اسلامی در ۵ اردیبهشت ۱۳۵۸، دستور تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را صادر و اساسنامۀ آن را تصویب و ابلاغ کرد. نخستین رهبران سپاه پاسداران و سازمان دهندگان آن، همان کسانی بودند که همراه با جمعی از ارتشیان و مبارزان انقلابی این ارتش جدید را پدید آوردند. این گروه شورای مرکزی سپاه را تشکیل دادند و در ابتدا بنا بود به صورت شورایی اداره شود، امّا مشکلات بعدی نظامِ فرماندهی و ارتشی را به آنان تحمیل کرد. شورای مرکزی سپاه پاسداران، به محض ابلاغ اساسنامه از سوی شورای انقلاب اسلامی کار خود را آغاز کرد. شورای مرکزی سپاه در ۱۶ اردیبهشت همان سال اعلام کرد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی زیر نظارت دولت موقت یا دیگر نهادها نیست و نخواهد بود و یگانه سپاه پذیرفته شدۀ قانونی که شورای فرماندهان آن منتخب و مورد تأیید شورای انقلاب است، فقط از این شورا و امام خمینی (ره) دستور می گیرد. بدین ترتیب، هسته های سپاه در تهران و سراسر کشور تشکیل شد و نخستین فعالیت های آنان آموزش نیروهای انقلابی و مبارزه با ضد انقلاب بود. البته در آیین نامۀ سپاه هم هدف از تشکیل آن پاسداری از انقلاب اسلامی ایران و گسترش جهانی آن اعلام شده است. با شروع جنگ عراق علیه ایران، رفته رفته وظیفۀ حراست از کشور و نظام بر دوش سپاه افتاد و با انضمام نیروهای شبه نظامی مردمی به نام بسیج به سپاه پاسداران، بر مسئولیت های آن افزوده شد. نخستین فرماندۀ سپاه پاسداران که از سوی امام خمینی (ره) رسماً منصوب شد، محسن رضایی و دومین و سومین فرمانده که از سوی آیت الله خامنه ای به این مقام رسیدند، سیّدیحیی رحیم صفوی و سردار جعفری بودند. البته قبل از محسن رضایی افرادی دیگر ازجمله ابوشریف و مرتضی رضایی هم برای مدتی کوتاه فرمانده سپاه بودند که ظاهراً فرمان رسمی از امام نداشتند.