به سوره هایی از قرآن که منسوب به سال های پس از هجرت محمد به مدینه هستند، مدنی می گویند.
این سوره ها و آیات موجود در آن طولانی هستند. از مطالب مطرح شده در این سوره ها می توان به بحث ها با اهل کتاب، یهودی و نصاری، و دعوت آن ها به توحید اسلام، دعوت به جهاد و بیان احکام فردی و اجتماعی مانند نماز، روزه، زکات، خمس، حدود، قصاص، اهل ذمه، جزیه و ارث اشاره کرد.
... [مشاهده متن کامل]
طبق آماری که از روایات ترتیب نزول به دست می آید، ۸۶ سوره مکی و ۲۸ سوره مدنی است که آن ها را در سه معیار مورد بررسی قرار می دهیم:
• معیار زمان: بیشتر مفسرین معتقدند که معیار مکی یا مدنی بودن هجرت محمد از مکه به مدینه است.
هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی به شمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود؛ بنابراین آیاتی که پس از خروج از مکه و پیش از ورود به مدینه، در راه بر محمد نازل شده است مکی محسوب می شود، مثلاً آیه «اِنَّ الذیَ فَرَض علیکَ القرآنَ لَرادّک اِلی معادٍ… ( ۱۱ ) » براساس این تعریف و ملاک که پس از خروج از مکه در راه بر محمد نازل شده، مکی است.
• معیار مکان: هر آیه یا سوره ای در شهر مکه و پیرامون آن نازل شده مکی است و هر آیه یا سوره ای در مدینه و پیرامون آن نازل شده باشد مدنی است خواه پیش از هجرت یا پس از آن نازل شده باشد. در این باره سیوطی روایتی آورده است که محمد گفت: «اُنزل فی ثلاثة امکنّه: مکة و المدینة و الشام» که طبق گفته ابن کثیر، مقصود از شام، تبوک است ( ۱۲ ) .
۳ـ معیار خطاب: هر سوره ای که در آن خطاب به مشرکان می کند مکی و هر سوره ای که در آن خطاب به مؤمنان می کند مدنی است. در این زمینه از عبداللّه بن مسعود حدیثی آورده اند که گفته است: هر سوره که «یاایهاالناس» در آن بکار رفته باشد، مکی است و هر سوره که «یاایهاالذین آمنوا» در آن به کار رفته باشد مدنی است ( ۱۳ ) ، زیرا در مدینه غلبه با مؤمنان بوده و در مکه با مشرکان بوده است. مثلاً در سوره بقره که جزو سوره های مدنی به شمار می رود، در آن «یاایهاالناس» بکار رفته است که کلیت این معیار را خدشه دار کرده است.
این سوره ها و آیات موجود در آن طولانی هستند. از مطالب مطرح شده در این سوره ها می توان به بحث ها با اهل کتاب، یهودی و نصاری، و دعوت آن ها به توحید اسلام، دعوت به جهاد و بیان احکام فردی و اجتماعی مانند نماز، روزه، زکات، خمس، حدود، قصاص، اهل ذمه، جزیه و ارث اشاره کرد.
... [مشاهده متن کامل]
طبق آماری که از روایات ترتیب نزول به دست می آید، ۸۶ سوره مکی و ۲۸ سوره مدنی است که آن ها را در سه معیار مورد بررسی قرار می دهیم:
• معیار زمان: بیشتر مفسرین معتقدند که معیار مکی یا مدنی بودن هجرت محمد از مکه به مدینه است.
هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی به شمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود؛ بنابراین آیاتی که پس از خروج از مکه و پیش از ورود به مدینه، در راه بر محمد نازل شده است مکی محسوب می شود، مثلاً آیه «اِنَّ الذیَ فَرَض علیکَ القرآنَ لَرادّک اِلی معادٍ… ( ۱۱ ) » براساس این تعریف و ملاک که پس از خروج از مکه در راه بر محمد نازل شده، مکی است.
• معیار مکان: هر آیه یا سوره ای در شهر مکه و پیرامون آن نازل شده مکی است و هر آیه یا سوره ای در مدینه و پیرامون آن نازل شده باشد مدنی است خواه پیش از هجرت یا پس از آن نازل شده باشد. در این باره سیوطی روایتی آورده است که محمد گفت: «اُنزل فی ثلاثة امکنّه: مکة و المدینة و الشام» که طبق گفته ابن کثیر، مقصود از شام، تبوک است ( ۱۲ ) .
۳ـ معیار خطاب: هر سوره ای که در آن خطاب به مشرکان می کند مکی و هر سوره ای که در آن خطاب به مؤمنان می کند مدنی است. در این زمینه از عبداللّه بن مسعود حدیثی آورده اند که گفته است: هر سوره که «یاایهاالناس» در آن بکار رفته باشد، مکی است و هر سوره که «یاایهاالذین آمنوا» در آن به کار رفته باشد مدنی است ( ۱۳ ) ، زیرا در مدینه غلبه با مؤمنان بوده و در مکه با مشرکان بوده است. مثلاً در سوره بقره که جزو سوره های مدنی به شمار می رود، در آن «یاایهاالناس» بکار رفته است که کلیت این معیار را خدشه دار کرده است.
