سواطع الالهام فی تفسیر کلام الملک العلام

[ویکی نور] سواطع الإلهام فی تفسیر کلام الملک العلام اثر ابوالفیض فیضی دکنی(954-1004ق) است. این تفسیر با یک مقدمه در دو بخش یکی «السواطع الصوالح» در شرح احوال مفسر و دیگری «السواطع اللوامع» در علوم قرآن و مقدمات و شطایط تفسیر آغاز می شود. آنگاه به تفسیر قرآن از سوره حمد تا سوره ناس می پردازد. این تفسیر، مزجی است. در میان تفاسیر بی شمار قرآن کریم، که هر کدام به جلوه ای کلامی الهی پرداخته و مراد کلام خداوند را بیان نموده تفسیر بی نقطه «سواطع الالهام» ویژگی متمایز از دیگر تفاسیر دارد. ویژگی نادر و شگفت آن، بی نقطه بودن این تفسیر می باشد. یعنی مفسر در سرتاسر تفسیر واژه ای که حرف نقطه دار در آن باشد بکار نبرده است. حروف نقطه دار ب، ت، ث، ج، خ، ذ، ز، ش، ض، ظ، غ، ف، ق، ن (نیمی از حروف الفبای عربی) در این اثر به چشم نمی خورد. وی برای رعایت این ظرافت ادبی، الفاظ بی نقطه چون: اولی، الوک، رسول، مرسل، مصر، الله، معاد، اسلام، سلام، رهط، ساعور، صروح، دوح، صلاح، طلاح، حال، کلام، روع، ردع، اهل، عصر، عهد، عمل، علم، ودّ و...را که بدون نقطه هستند، دهها بار در اثرش بکار گرفته است.
محقق این تفسیر دکتر سید مرتضی آیت الله زاده شیرازی در پایان هر جلد فهرست واژگان بی نقطه را به همراه معانی آنها به عنوان «حل معاسر سواطع الالهام» ارائه نموده است.
ازاینرو در این تفسیر الفاظ مشکل فراوانی وجود دارد. فهرست زیر، نمونه ای از واژگانی است که مفسر، معادل آنرا کلمه ای بی نقطه بکار برده است: حضرت علی-اسد الله کرار، اهل الکتاب-اهل الطرس، امرئة و نساء-عرس و اعراس، طلاق-سراح اجر-کراء، آمنوا-اسلموا، الامیین-اولاد ماء السماء، محضات-صوالح و سوالم الیم-اصر، علیم-عالم، حکیم-حاکم و قوم-رهط.
نمونه تقیّد و مراعات وی را می توان در این دید که در اول تمامی سوره های مدنی نوشته: «موردها مصر رسول الله صلعم» و در اول تمامی سوره های مکی آمده: «موردها ام الرحم»، یا مثلا در سوره جن واژۀ «إنّ» پانزده بار استعمال شده که مفسر برای بیان اختلاف قرائت آن، که به صورت «إنّ» هم قرائت شده، مکرر عبارت «ورووه مکسورا» را تکرار می کند. و یا در بیست و نه سوره ای که حروف مقطعه دارند، عبارت «سرّ الله مع رسوله صلعم» را تکرار می کند.
گذشت که فیضی شیعه بوده و در سواطع الالهام، قرائتی هست که دلالتگر بر تشیع مفسر است. برخی از موارد آن در عنوان مذهب گذشت اینک دو نمونۀ دیگر بازگو می شود. وی در تفسیر آیه نجوی «یا ایها الذین آمنوا اذا ناجیتم الرسول فقدّموا بین یدی نجواکم صدقه... (مجادله12/) آورده است: «ما عمله الا اسد الله الکرار» یعنی تنها علی(ع)به مفاد این آیه عمل کرد آنگاه منسوخ گردید. و در تفسیر آیه مباهله «فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا» اراد ولد اسد الله الکرار «و ابناءکم و نساءنا» اراده ولده الودود عربی اسد الله و اهله «و نساءکم و انفسنا» اراد ولد عمه اسد الله «و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین» (آل عمران61/) ابناءنا را به فرزندان امام علی(ع)، نسائنا را به فرزند مهربان پیامبر(ص) و همسر امام علی(ع) و انفسنا را به پسر عموی پیامبر علی(ع)تفسیر می کند.
ولی شگفت است که در مورد آیه تطهیر(احزاب30/) نظری برخلاف رأی شیعه ابراز کرده و منظور از «اهل البیت» در آن آیه را «اعراس رسول الله و اولاده» بیان می کند.