سواد

در تعریفِ سنّتی سواد، توانایی خواندن و نوشتن است یا توانایی به کاربردن زبان برای خواندن، نوشتن، گوش دادن و سخن گفتن ولی در مفهومِ نوین این واژه به سطحی از خواندن و نوشتن گفته می شود که برای ارتباط کافی است. سطحی که یک فرد بتواند مفهوم را بفهمَد و انگاره ها و اندیشه هایش را تا جایی که در آن جامعه سهیم باشد، بتواند بیان کند. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد ( یونسکو UNESCO ) تعریف زیر را ارائه داده است: «باسوادی: توانایی شناخت، درک، تفسیر، ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواردِ چاپ شده و نوشته شده مربوط به زمینه های گوناگون است. باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعهٔ دانش، پتانسیل و شرکتی کامل را در جامعه ای بزرگتر دربردارد، برای یک فرد فراهم می کند. »[ ۱]
بسیاری از تحلیل هایِ سیاسی نرخ باسوادی در هر منطقه را اندازه ای قاطع برای سرمایهٔ انسانی آن می دانند. ادعا می شود که افراد باسواد ( که بیشتر جایگاه اجتماعی بالاتری دارند و از سلامتی و چشم انداز کاری بهتری برخوردار هستند ) را بسیار ارزان تر از افراد بی سواد می توان تربیت کرد.
شواهد تاریخی: حکایت از آن دارند که عرب جاهلی در برخی مناطق کاملاً از نعمتِ سواد بی بهره بوده و در جاهایی مثل مکّه نیز بهره ای بسیار اندک داشته است. بعضی از تاریخ نویسان، تعداد باسوادان مکّه را در آستانهٔ ظهورِ اسلام ۱۷ نفر برشمرده اند. در شهر یَثرب نیز در میانِ اوس و خزرج به ندرت فردی با سواد یافت می شد و البته وضع یهودیان در این زمینه بهتر بود. در دیگر مناطق نیز وضع بدین منوال بود. بنابر روایتی، محمد ( پیامبر خدا ) نامه ای برای قبیلهٔ بکربن وائل فرستاد، اما در میانِ این قبیلهٔ بزرگ، کسی که قادر به خواندن آن باشد، یافت نشد! البته در مناطقِ جنوب که از مظاهر تمدّنی برخوردار بود، دانش و سواد رواجِ بیشتری داشت. [ ۲]
در اروپا، پیش از انقلاب صنعتی که هنوز کاغذِ ارزان و کتاب فراوان وجود نداشت ( و در میانهٔ سدهٔ ۱۹ در آموزشگاه ها توزیع شد ) تنها درصدِ کمی از جمعیت این کشورها باسواد بودند. به دلیل تأکید برای یادگیری خواندن متن عربی قرآن، در ۱۲ قرنِ گذشته بسیاری از مسلمانان از سطح بالایی از سواد برخوردار بوده اند. [ نیازمند منبع] در اروپا، از سدهٔ ۵ تا ۱۵ میلادی، جمعیت یهودیان باسواد نسبت به جمعیت مسیحیان باسواد بیشتر بوده است. [ نیازمند منبع]

سواد (عراق). سواد به بخش واقع میان دجله و فرات را در زمان خلفای عباسی گفته می شد. شهر واسط را حجاج بن یوسف در وسط سواد بنا نهاد. [ ۱]
سواد، نامی است گه در دوران اسلامی ( قرن های هفتم تا دوازدهم میلادی ) برای جنوب عراق به کار برده می شد. این کلمه به معنی «زمینِ سیاه» است و دلیل آن مقایسه جلگه آبرفتی میانرودان با صحرای عربستان است. در دوران بنی امیه و بنی عباس، این کلمه بار سیاسی - اداری داشت که به کل سرزمین امروزی کشور عراق ( به جز صحرای غربی عراق و الجزیره در شمال آن ) گفته می شد. [ ۲]

سواد (Literacy)
(در لغت به معنی توانایی خواندن و نوشتن در سطح معیّنی از ورزیدگی) در امر آموزش، قابلیت فنی برای درک معنی نشانه ها، نمادها، یا حروف که به صورت دست نوشت یا چاپ شده در قالب کلمات عرضه می شوند. یونسکو در ۱۹۵۸ سوادِ پایه را بر پایۀ مفهوم متضاد آن گرفت و مفهوم بی سواد را به کسی اطلاق کرد که در زندگی روزمره اش نتواند جملۀ سادۀ کوتاهی را بخواند و بفهمد و بنویسد. در بُعد جهانی نیز، در اکثر بررسی های مربوط به سواد، از همین تعریف اساسی استفاده شده است. اگرچه برآورد میزان بی سوادی ممکن است به دلیل بزرگیِ مقیاس مسئله، آمیخته با خطا باشد، با این حال یونسکو در ۱۹۹۵، برآوردی کلی در خصوص بی سوادی به عمل آورد که ارقامش در جدول های مربوط به آن منعکس است. این ارقام در مقایسه با ارقام دهه های پیشین از دقت بیشتری برخوردارند. تازه ترین برآورد دربارۀ تعداد کل بزرگسالان بی سواد در سطح جهان رقم ۸۸۵میلیون نفر است، که ۵۶۵میلیون نفر (۶۴ درصد) را زنان تشکیل می دهند. چنین برمی آید که تعداد کل بزرگسالان بی سواد همچنان رو به کاهش رود، زیرا نسل های جوان تر، به جز چند استثنای مهم، بیشتر از بزرگ ترهایشان فرصت مدرسه رفتن داشته اند. لیکن در بخش هایی از جنوب صحرای افریقا، افزایش جمعیت و دشواری های ناشی از ناآرامی سیاسی و، در بسیاری از مناطق، فقدان منابع موجب بالارفتن سطح بی سوادی شده اند. بنابراین، مسئلۀ ریشه کن کردن بی سوادی در سطح پایه به سادگی قابل حل نیست. یک نکتۀ بسیار مهم بالابودن سطح بی سوادی در میان زنان، نسبت به مردان، در نیم کرۀ جنوبی است. برطبق گزارشی که «صندوق کودکان سازمان ملل متحد» (یونیسف) در ۸ دسامبر ۱۹۹۸ ـ در نشریۀ سالانه اش با نام وضعیت کودکان جهان ـ انتشار داده است، در حدود ۱۳۰میلیون کودک بین شش و یازده ساله، ازجمله ۷۳میلیون دختر، از آموزش پایه محرومند. این کمبود برای رفاهِ خودِ آن کودکان و، در سطحی وسیع تر، برای صلح و امنیت جهانی، پی آمدهای خطیری دارد. اگرچه در اعلامیۀ حقوق بشر (۱۹۴۸) و پیمان نامۀ حقوق کودک (۱۹۸۹) حق برخورداری از آموزش و پرورش به عنوان یکی از حقوق اساسی انسان به رسمیت شناخته شده است، اما به نقل از یونیسف، در آغاز قرن ۲۱، بیش از ۸۵۰میلیون نفر ـ در حدود یک ششم جمعیت جهان ـ قادر به خواندن و نوشتن نیستند. این مسئله در کشورهای روبه توسعه به مراتب دلخراش تر است، اما حتی کشورهایی چون امریکا نیز درگیر پاره ای مشکلات اند، ازجمله آن که نظام های آموزشی آن ها نمی توانند دانش آموزان را برای تأمین نیروی کار آماده سازند. در گزارش فوق، توجه خاصی به دختران و زنانی معطوف شده است که، برطبق همین گزارش، دو سوم جمعیتِ بی سواد جهان را تشکیل می دهند. تبعیض ازجمله موانع عمده در راه سوادآموزی دختران و زنان است، اما غلبه بر این نابرابری نتایج پرثمری را درپی خواهد داشت. ثابت شده است که زنان تحصیل کرده، در مقایسه با زنان تحصیل نکرده، در اقتصاد و سیاست کشورشان نقش مؤثرتری ایفا می کنند و فرزندان کمتر و سالم تری دارند؛ همچنین این احتمال وجود دارد که فرزندان آن ها، خود بیشتر به دنبال تحصیل باشند. با آن که رفته رفته از دامنۀ نابرابری های سطح سواد زنان با مردان کاسته می شود، اما به تصریح گزارشِ ۱۹۹۸ یونیسف، این مسئلۀ نابرابری همچنان به قوّت خود باقی است. تحقیقات بین المللی و مشاهدات همگانی مؤیّد این واقعیت اند که سواد مادر و چشم انداز تحصیلی فرزندانش ـ خواه پسر و خواه دختر ـ با یکدیگر مرتبط اند. بچه ها تا نوجوانی بیشتر اوقات خود را با خانواده، به خصوص با مادرشان، می گذرانند تا در مدرسه. بنابراین، سطح معلومات عمومی خانواده عنصر مهمّ آموزش و پرورش کودکان است. اغلب کودکانی که در خواندن دچار مشکل اند مادرانی دارند که با مشکلات مشابهی مواجه اند. به بیان کلی تر، میان بی سوادیِ زنان و میزانِ بالای باروریِ ملی و متوسط پائین عمر در هنگام زایمان رابطه ای استوار برقرار است. مادران باسواد، از برخی جهات، در مراقبت های بهداشتیِ اولیه نقش مهمی دارند. از این رو، بنگاه های ملی و بین المللی در سراسر جهان، با درنظر داشتن این ملاحظات، از برنامه هایی حمایت می کنند که به منظور ریشه کن ساختن بی سوادیِ در سطح پایه طراحی شده اند، ضمن آن که به مسئلۀ بی سوادی در میان زنان برخی از کشورها توجه خاصی معطوف می دارند. برای کسی که بخواهد در جامعه ای صنعتی مشارکت مؤثر داشته باشد، چیزی به مراتب بیشتر از سواد پایه مورد نیاز است. اشخاصی که از حدّاقل مهارت های مربوط به سواد برخوردارند، اگر در استفاده از مهارت های مختلفی، ورای خواندن و نوشتن جمله ای ساده، نیز ناتوان باشند، می توان از آن ها با عبارت «بی سواد از لحاظ کارکردی» توصیف کرد. باسوادبودن از لحاظ کارکردی به معنای آن است که شخص بتواند از خواندن، نوشتن، و حساب کردن برای پیشرفت خود و اجتماع خویش استفاده کند. دربارۀ شرایط لازم برای با سواد از لحاظ کارکردی، تعریف هایی گوناگون عرضه شده است. بر پایۀ تحقیقی که در۱۹۹۰ در امریکا صورت پذیرفت سواد، در میان نمونۀ شاخصی از جوانان، در سه حوزه ارزیابی شد. حوزۀ اول به خواندن و معنی کردن قطعات نثر، مثلاً در مقالات روزنامه ها، مجلات، و کتاب ها مربوط می شود که نام آن را سواد نثری گذاشته اند. حوزۀ دوم، یعنی سواد سندی، مربوط است به شناسایی و استفاده از اطلاعاتِ مندرج در اسناد و مدارک، ازقبیل فُرم ها، جدول ها، نمودارها، و فهرست های راهنما. حوزۀ سوم، یعنی سواد کمّی، متضمن کاربرد عملیات عددی بر روی اطلاعات مندرج در اوراق چاپی ازقبیل صورت غذای رستوران، دسته چک، یا آگهی تبلیغاتی است. تعریفِ وسیع ترِ سواد به مهارت هایی مربوط می شود که برای ایفای نقش در جامعۀ اقتصادی پیشرفته ای مورد نیازند، و به آزمون های درک مطلب از راه قرائت، که عموماً برای سنجش «سواد» در کلاس های درس به کار برده می شوند، ربط چندانی ندارد. توفیق در نیل به سواد پایه در هرجامعه بسیار حائز اهمیت است؛ اما آنچه به فرد امکان می دهد که در زندگی اجتماعی و اقتصادی آن جامعه نقش کاملی ایفا کند سواد کارکردی است. پس، در سخن گفتن از سواد یا بی سوادی، و تأثیر آن بر زندگی فرد یا افراد یک جامعه، نکتۀ مهم این است که تعریف کاملاً روشن باشد.