سه شهریار و پنج امپراتور

سه شهریار و پنج خاقان یا سه شهریار و پنج امپراتور ( به چینی: 五帝 三皇؛ به پین یین: Sānhuáng wǔdì؛ به وید جایلز: San - huang wu - ti ) ، حاکمان اساطیری و قهرمانان فرهنگی چین در طول دورانی می باشند که فاصلهٔ سالهای ۲۸۵۲ پیش از میلاد تا ۲۲۰۵ پیش از میلاد را در بر می گیرد. این دوران مصادف با زمان قبل از دوران دودمان شیا می باشد.
ترجمه دقیق و واقعی کلمهٔ دی یا 帝 —به معنای ایزدشاه، یا پادشاهی که مقام الوهیت نیز دارد، — دشوار و مسئله دار است، این کلمه پس از ظهور دوران امپراتوری چین شی هوانگ ( 秦始皇 ) اغلب با استفاده از مفهوم مدرن آن، که تا قبل از این سابقه نداشته، ترجمه شده است. حال آن که معنی اصلی، و ترجمه آن به احتمال زیاد مفهومی از برتر بودن یا عالی بودن را می رساند، و به جای امپراتور به نوعی ابرانسان، اشاره می کند. این نکته در کتاب شانگ دی ( 上帝 ) نیز انعکاس یافته، و نوعی برتری و الوهیت در دوران سلسله شانگ نیز بدان نسبت داده شده است. بدین ترتیب ماهیت تعبیر 帝، در اصل نمایانگر مسیری است که به شیوه های نیایش گونه و عبادی منتهی می شود و به سه شهریار و پنج خاقان مقامی در ورای مقام معمول شهریاران و امپراتوران چین می بخشد.
سه شهریار، که گاهی اوقات با عنوان سه فرد باعظمت و عالی نسب و عظیم الشأن هم شناخته می شوند، در تاریخ اسطوره ای چین به ایزدشاهان یا نیمه خدایانی گفته می شد که استفاده از قدرت جادویی خویش، موجبات بهبود و توسعهٔ زندگی مردمان خود را فراهم می آوردند. امّا از آنجا که این شهریاران سرچشمه ای سرشار از فضایل و نیکی ها بودند، دوران زندگی آن ها طولانی بود و فرمانروایی آنان در طی یک دوره صلح درازمدت صورت می گرفت.
البته در متون تاریخی گوناگون چین، هویت های مختلفی به سه شهریار نسبت داده شده است. از جمله در کتاب مشهور ثبتیات مورخ بزرگ یا همان شیجی که توسط سیما کیان نوشته شده است، در فصلی که بوسیلهٔ سیما ژن اضافه شده است، عنوان دولت هریک از شهریاران سه گانه چنین ثبت شده است:
• پادشاه آسمانی ( 天皇 ) ؛
• پادشاه زمینی ( 地 皇 ) ؛
• پادشاه بشر ( 泰皇 ) یا: ( 人 皇 )
در دو منبع چونکیو یوندو شو ( 春秋 运 斗 枢 ) و چونکیو یوان مینگ بائو ( 春秋 元 命 苞 ) سه شهریار با عناوین ذیل مشخص شده اند:
• فوهسی ( 伏羲 )
• نوگوا ( 女娲 )
• شن نونگ ( 神农 )
فوهسی و نوگوآ به ترتیب یک ایزد مرد و یک الهه زن هستند که با یکدیگر زن و شوهر می باشند و اجداد نوع بشر پس از بروز سیل ویرانگر به شمار می آیند. اختراع و تنظیم اولیه هشت نماد یا همان با گوآ ( ژیان تیان با گوا، 先天 八卦 ) به فوسی نسبت داده می شود. شن نونگ مخترع کشاورزی و همچنین اولین کسی است که به استفاده از گیاهان با اهداف پزشکی اقدام نمود.