سنگ نوشته

سنگ نوشته های یافت شده در مصر و بین النهرین و مواردی مانند آن به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی گردد. این سنگ نوشته ها بیشتر فرمان شاهان و فرمانروایان و توصیف وقایع و تاریخ جنگ ها بوده اند.
در ایران باستان سنگ نوشته بیشتر بر کوهپایه ای مشرف بر چشمه سار حک می گردیده است. سنگ نوشته گاه به دستور شاه کشور، سردار یا والی منطقه نگاشته می شد.
از سنگ نوشته های مهم دوران باستان در ایران و نواحی اطراف آن یکی سنگ نوشته آشور بانیپال در ذکر فتح شهر شوش و وقایع پس از آن، و دیگر سنگ نوشته های دوگانه داریوش هخامنشی در بیستون به زبان های پارسی قدیم و عیلامی بابلی است، که یکی به سنگ نوشته بزرگ و دیگری به سنگ نوشته کوچک موسوم است.
از شاهان هخامنشی سنگ نوشته های متعددی در تخت جمشید، شوش، نقش رستم، و همدان برجای مانده است. سنگ نوشته داریوش اول در شوش را فرانسویان کشف کردند. این کتیبه مفصل تر از کتیبه بیستون و نقش رستم ( از سنگ نوشته های دیگر این شاه و شاهان دیگر هخامنشی ) است. در نقش رستم، محلی در ۴ کیلومتری تخت جمشید، چهار مقبره از شاهان هخامنشی به صورت مغاکهایی بر سینه کوهی از سنگ یکپارچه برجای مانده است. در این مکان کتبیه هایی دربارهٔ جنگ ها و فتوحات داریوش و خشایارشا وجود دارد. در همدان نیز کتیبه ای از داریوش در کوه الوند به زبان پارسی، عیلامی، و آشوری نگارش یافته است. محتوای آن وصف اهورامزدا و کمک های او و ذکر وقایع سلطنت داریوش است. کتیبه ای از خشایارشا نیز در همان مکان با وصف اهورامزدا و ذکر سلطنت او وجود دارد. کتیبه دیگر از اردشیر دوم برپایه ستونی به سه زبان مذکور است که هم اکنون در موزه بریتانیا قرار دارد. مضمون این کتیبه وصف اجداد اردشیر دوم و تالاری است که او بنا نهاده است.
برخی از سنگ نوشته های مشهور پیش از اسلام عبارتند از:
• سنگ نوشته بیستون
• گنجنامه همدان
• سنگ نوشته های هخامنشی
• سنگ نوشته غار شاپور
• سنگ نگاره های غرغاب گلپایگان
• سنگ نوشته داریوش بزرگ در کاخ آپادانای شوش
• سنگ نوشته سه زبانه خشایارشا در ترکیه