سنائی

[ویکی اهل البیت] حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنائی شاعر عالیمقدار و عارف بلندمقام قرن ششم و از استادان مسلم شعر فارسی است. لقب و نام او را به چند وجه نوشته اند لیکن او خود به صورتی که نقل کرده ایم آورده و در حدیقةالحقیقة چنین گفته است:
                      
و از معاصران او نیز محمد بن علی الرقاء نویسنده دیباچه حدیقةالحقیقة نام وی را "ابوالمجد مجدود بن آدم السنائی" آورده و این اشارات مسلم می دارد که مجدالدین و محمد که بعضی نوشته اند غلط و تحریفی از صورت صحیح اسم او است. در دیوان سنائی ابیاتی دیده می شود که در آن اشاره به نام دیگری برای شاعر هست یعنی در آنها گوینده خود را "حسن" خوانده است مانند این بیت:
و به همین سبب برخی از محققان معتقد شده اند که نام او اصلا حسن بوده است و بعدها "مجدود" نامیده شده و در ابیاتی که در حدیقه آمده و نقل کردە ایم اشاره مبهمی است بر این که مجدود نام ثانوی و به منزله عنوان و لقبی برای او است. ولادت او باید در اواسط یا اوائل نیمه دوم قرن پنجم در غزنین اتفاق افتاده باشد و او بعد از رشد در شاعری و بلوغ و مهارت درین فن به عادت زمان روی به دربار سلاطین نهاد و به دستگاه غزنویان راه جست و با رجال معاریف آن حکومت آشنائی حاصل کرد.
قدیمی ترین سلطانی که مدح وی در دیوان سنائی دیده می شود مسعود بن ابراهیم است (۴۹۲-۵۰۸) و بعد از او ذکر یمین الدوله بهرامشاه بن مسعود (۵۱۱-۵۵۲) را در دیوان وی و در حدیقه مشاهده می کنیم. به هر حال سنائی در آغاز کار به مداحی اشتغال داشت و همان زندگی طرب آمیز شاعران درباری را می گذراند ولی چنان که باید کام خود از روزگار حاصل نمی کرد و از اشعار آبدار استادانه خویش نصیبی نمی گرفت و رادمردان و ممدوحان موجبات رضای وی را چنانکه باید فراهم نمی آوردند و او دردناک و مستمند در چنگ آز گرفتار بود تا آن که یکباره خرسندی پرده از روی زیبای خود برانداخت و او را از ظلمت طمع رهائی بخشید و جمال حق واله و شیدای وی ساخت چنان که دست از جهان و جهانیان بشست، از آدمیان ببرید. از نیک و بد زمان و از غایت هشیاری بدگمان گشت، شاعری مستغنی شد و بر دو کون آستین افشاند، چنانکه بهرام شاه از پی اعزاز وی خواست تا خواهر خود به او بدهد، نپذیرفت.
به هرحال سنائی که پیش ازین برای دونان بر در دونان می رفت، جمع را مکروه و طمع را محال شمرد و دانشی را که وسیله کدیه کرده بود، دست موزه تعلیم و ارشاد ساخت. اهل خانقاه درباره این تغییر حال او افسانه ای داشتند و معتقد بودند علت توجه شاعر به توحید و اعراض از دنیا طعن و تعریض یکی از مجذوبان مشهور به "لای خوار" بوده است و علت جعل آن داستان اعتقاد اهل سلوک است به این که تغییر حال ارباب طریقت همواره از تأثیر نفس یا نظر یکی از مشایخ و اقطاب بوده است لیکن مسلم است که این حال در سنائی نتیجه تأثری است که وی از شغل خویش داشته و ناکامی است که با همه فضل و دانش و طبع لطیف و قوی خود تحمل می کرده و این معنی در اشعار روزگاران نخستین وی گاه دیده می شود و بلوغ علم در وی به جائی کشید که او را به عالم حقیقت رهبری کرد و از تحمل گرانجانی های اهل جاه و مقام برحذر داشت.
شاید درین امر معاشرت سنائی با سالکان راه عرفان که در آن ایام در بسیاری از بلاد و علی الخصوص در بلاد مشرق پراکنده بودند، تأثیر داشت خاصه که سنائی زود از غزنین پای بیرون نهاد و در بلاد خراسان با رجال مختلف علم و عرفان معاشرت یافت و چند سال از دوره جوانی خود را در شهرهای بلخ و سرخس و هرات و نیشابور گذراند و گویا در همان ایام که در بلخ بود راه کعبه پیش گرفت. در قصیده ئی که به مطلع ذیل در اشتیاق کعبه سروده است:
چنین برمی آید که سنائی با زن و فرزند و خانواده خود در خراسان به سر می برده و پدر و مادر او هنگام عزیمت وی به مکه در قید حیات بوده اند و بنابراین سنائی در اوان سفر حج به پیری نرسیده بود و هم درین اوقات افکار عرفانی و انقطاع از جهان در او قوت گرفته و مست شراب باقی و از "بود خود فانی" شده بود.