سمفونی فانتاستیک

سمفونی فانتاستیک اپوس ۱۴، نخستین سمفونی هکتور برلیوز، آهنگساز فرانسوی است. اجرای نخست آن در سال ۱۸۳۰ میلادی بود. این سمفونی از پنج موومان تشکیل شده و از نوع موسیقی برنامه ای[ یادداشت ۱] است.
نخستین اجرای سمفونی فانتاستیک در دسامبر ۱۸۳۰ و زمانی که برلیوز ۲۶ سال داشت، در کنسرواتوار پاریس انجام شد.
فراق یک هنرپیشهٔ ایرلندی اجراکنندهٔ نقش های اوفلیا و ژولیت در نمایشنامه های شکسپیر به نام هریت ( یا هانریتا ) اسمیتسن یکی از منابع الهام برلیوز در تصنیف این سمفونی دانسته می شود که آهنگساز را دستخوش لرزش ناشی از هیجان و شیفتگی می کرده است. برلیوز خود هیچگاه این هنرپیشه را از نزدیک ملاقات نکرده بود. او خود در کتاب خاطراتش می نویسد: «سمفونی ماجرایی در زندگی یک هنرمند در واقع داستان عشق و دلدادگی من برای میس اسمیتسن است. شرح رنج و دلدادگی ام از فراق وی و بیان رؤیاهای آمیخته با سرگشتگی و نومیدی ام در وصال وی. »[ ۱]
برلیوز در جای دیگری از کتابش می نویسد: «در آن زمان که من سخت تحت تأثیر منظومه فاوست اثر گوته قرار داشتم به تصنیف سمفونی فانتاستیک مبادرت ورزیدم. » به نظر می آید که این دو عامل یعنی منظومه فاوست و هریت اسمیتسن هنرپیشه هر دو در کنار عوامل دیگری برلیوز را در معرض هجوم و تاخت و تاز قرار داده اند تا اثری مانند سمفونی فانتاستیک را تصنیف نماید.
خلاصه ای از آنچه در پارتیسیون اثر نوشته شده است: «یک آهنگساز جوان با حساسیتی بیمارگونه و قوهٔ تصوری شگرف وقتی از وصل معشوقش نومید می گردد از فرط اندوه خود را با تریاک مسموم می سازد این ماده مخدر که میزانش کمتر از آن بوده تا جوان را به کام مرگ بکشاند، او را به خوابی عمیق و خلسه آور فرو می برد که ضمن آن عجیبترین رؤیاها پدید می آید و در جریان این رؤیاها، انفعالات، احساسات و خاطراتش در مغز بیمار او درهم می آمیزد و به صورت نقش و نگارها و اندیشه های موسیقی متجلی می شود. »[ ۲]
سمفونی فانتاستیک از پنج موومان تشکیل شده است:
• موومان نخست: رؤیا، شوریدگی و شیفتگی: موسیقیدان جوان قهرمان اثر چنین باور دارد که مغزش دچار وضعی ناآسوده و بی قرار گشته است و در این حالت اشتیاق های دردآلود، سرخوردگی ها و بی قراری های پیش از دیدار محبوبش را به یاد می آورد. [ ۳]
• موومان دوم: یک مجلس مهمانی رقص: قهرمان، در یک تالار بزرگ که جمع کثیری به رقص و پایکوبی و باده نوشینی مشغولند محبوبش را ملاقات می کند.
• موومان سوم: صحنه ای در کشتزار: قهرمان به روستایی گام می نهد و سرگرم تفکرات خویش به قدم زدن می پردازد که در این هنگام دو پسرک چوپان را می بیند که با نی های خویش به تناوب نغمه ای می نوازند تا گله خود را فراخوانند. این نغمه سرایی و مناظر اطراف آرامش و امیدی که از قهرمان دور بوده است را دوباره به او بازمی گردانند. در این هنگام محبوب بار دیگر بر قهرمان جلوه گر می شود و نگرانی های پیشین به سراغ قهرمان می آیند. غروب فرا می رسد و از دور غریو رعدی شنیده می شود. [ ۴]
• موومان چهارم: مارش راه سپاری به سوی چوبه دار: قهرمان در عالم رؤیا چنین می اندیشد که محبوب خویش را کشته و به کیفر این جنایت محکوم به اعدام شده است.
• موومان پنجم: رؤیای گردهمایی نیمه شب جادوگران: قهرمان در رؤیا می بیند که در یک مجلس بزم جادوگران حضور یافته است و به نظرش چنین می آید که همه آن ها با چهره های رعب آمیز و صدای جیغ مانندشان برای خاکسپاری او گرد آمده اند. [ ۵]