سلیم جواهری

بخش هایی از داستان ریشه در واقعیت های تاریخی دوران جنگ های صلیبی داشته و روایت داستان در زمان حجاج بن یوسف رخ می دهد. در این داستان نیز، همچون هزار و یک شب، قهرمان داستان برای حفظ جان خود ناچار به قصه گفتن برای شاه است. به دلیل وجود چند عبارت محدود و مشکلات سانسور سال ها این داستان چاپ و منتشر نمی شد. در سال های اخیر روایت ها و بازنویسی هایی از این داستان در ایران منتشر شده است.
با آنکه روایت باقی مانده فعلی، رنگ مایه های صفوی را داراست، ولی به گفته احمد ابومحجوب، به نظر می رسد که اصل داستان به دوره تیموریان و زمان آغاز آزادی های نسبی شیعیان نسبت به اهل تسنن بازمی گردد.
به گفته اولریش مارزلف نخستین متون چاپی این داستان مربوط به دوره قاجار و اواسط قرن نوزدهم میلادی است. با این حال او نیز تأکید می کند که ریشه آن به گذشته های دورتر و شاید زمان صفویه بازمی گردد.
سلیم جواهری که با همسرش زندگی می کند، پدر خویش را از دست می دهد و به بیچارگی می افتد. به ناچار از نزد همسر و خانه مهاجرت کرده و ابتدا به حج می رود. سپس به دست رومیان اسیر می شود. پس از مدت ها سرگردانی در جزیره گاو دریایی، جزیره بوزینه ها و جزیره دوالپایان به سرزمین پریان می رسد. از غار دیو آدمخوار جان به سلامت در می برد و به دیار خود بازمی گردد؛ ولی حجاج یوسف او را به زندان می افکند.
حجاج یوسف سلیم را وادار می کند تا قصه ای بگوید که هم حجاج را بخنداند و هم او را به گریه وادارد. چرا که درمان بیماری حجاج در گرو شنیدن چنین قصه ای است. اگر سلیم نتواند چنین قصه ای بگوید ناگزیر اعدام می شود.
سلیم جواهری داستانی عامیانه و از زمره ادبیات شفاهی ایران است. بن مایه این داستان بر سفر استوار است. سیر وقایع از اسارت سلیم به دست رومیان تا آزادی وی در سرزمین پریان، نوعی از کمال یابی و تزکیه و مراحل بلوغ عقلی را تمثیل می کند.
برخی از وقایع داستان همچون زندگی مسلمانان در عهد جنگ های صلیبی و حوادثی چون جهاد اهل حلب با رومی ها و اسارت مسلمانان به دست نصارا، ریشه در واقعیت های تاریخی دارد.