سلجوقیان روم

قبایل تُرک نژاد از سده پنجم هجری به بعد کوچ های گسترده ای در آسیای مرکزی انجام دادند که به دنبال آن حکومت قراختاییان در ماوراءالنهر و سلجوقیان در ایران تأسیس شدند. دسته ای از این ترکان وارد ایران شدند. بدنهٔ اصلی این گروه تحت رهبری خاندان سلجوق قرار داشت. گروهی دیگر از ترکان از راه دریای سیاه به سوی شبه جزیرهٔ بالکان رهسپار شدند و گروهی هم که تعدادشان بسیار زیاد بود در منطقهٔ جیحون اسکان گزیدند و در همان جا ماندگار شدند.
سلجوقیان چند دهه پس از آنکه آل بویه شیعی مذهب با اقتدار سیاسی و نظامی خود قدرت سیاسی و مذهبی خلفای عباسی را در بغداد تحت سلطهٔ خود درآورند، در صحنهٔ جهان اسلام ظاهر شدند. در این زمان اگرچه چندی از امارت نشین های کوچک اعراب در عراق، جزیره و شمال سوریه شیعی مذهب بودند، اما خطر اصلی در وجود فاطمیان، خلافت شیعی اسماعیلی شمال آفریقا و مصر و جنوب سوریه و رقیب خلافت عباسی نهفته بود که هنوز حالت نظامی و گسترش یابنده و پیش رو داشت و پایتخت آن از همان آغاز در قلمرو و شکوه فکری و مادی بر بغداد برتری داشت. استقرار سلجوقیان ترک نژاد در ایران، جزیره و شمال سوریه، سدی در برابر پیشروی بی امان سیاسی این تشیع روبه رشد ایجاد کرد و پیش از اینکه تشیع بتواند ترکیب بندی مذهبی بیشتر نواحی شمالی خاورمیانه، ایران و شرق آناتولی را به نفع خود برهم بزند سلجوقیان توانستند به مدت چهار سده بر این مناطق تسلط بیابند. سلجوقیان، سنی مذهب از نوع حنفی بودند و سر آن داشتند که جای قدرت های موجود ایران از جمله غزنویان و سلسله های شیعی دیلمی شمال و غرب ایران را بگیرند و خلافت عباسی را از زیر فشار آن ها برهانند و خود نیز از نتایج پیروزی های نظامی و سیاسی بهره مند شوند. این نکته که سلاجقه به دنبال این بودند که از نتایج پیروزی های سیاسی و نظامی منتفع بشوند در آینده سبب شد تا میان آن ها و خلافت تنش و اختلاف جدی شکل گیرد و با اینکه القائم در آغاز از ظهور طغرل بیک استقبال کرد، ولی بعدها رابطه بین عباسیان و سلجوقیان بزرگ تیره شد. خلفا هنگامی که در اواسط قرن هفتم هجری توانستند در مقابل سلجوقیان در حال ضعف و سقوط، استقلال عملی از خود نشان دهند به خود آمدند. با همزیستی ۱۳۰ساله عباسیان و سلجوقیان، شرایط مناسبی برای توسعه و تحول اسلام ایجاد شد و مفهوم «خلیفه ـ امام» در مقام رهبر روحانی و معنوی و مفهوم سلطان ( در این مورد سلطان سلجوقی ) به عنوان رهبر دنیوی و اجرایی برای شمار زیادی از مسلمانان مطرح شد. یورش سلجوقیان به سرزمین های اسلامی آغاز مهاجرت و حرکت دیرباز و طولانی اقوام آسیای مرکزی به خاورمیانه بود؛ حرکتی که تأثیرات بلندمدت اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی برجای گذاشت. از تأثیرات مضاعف رهبری سیاسی سلجوقیان بزرگ، استقرار و استحکام تسنن به عنوان مذهب برتر و فایق سرزمین های اسلامی بود. استقرار امپراتوری سلجوقی به لحاظ فرهنگی، زبان عربی را در مقام تنها زبان جوامع فرهیخته و ادبی خاورمیانه از صحنه بیرون راند. سلجوقیان با مهاجرت از ماوراءالنهر ( که هنوز فرهنگ ایرانی و زبان فارسی بر آن حاکم بود ) سرتاسر ایران را مال خود کردند؛ آن ها به لحاظ فرهنگی موقعیت و جایگاه بالایی نداشتند، از این رو زبان فارسی، زبان دیوانی و فرهنگی آن ها در سرزمین های ایران و آناتولی شد. فرهنگ فارسی سلجوقیان روم در سطح بالایی قرار داشت و مدت ها طول کشید تا زبان ترکی و به تدریج در زمینه های حکومتی و ادبی به جایگاه آن رسید؛ زبان فارسی در تمدن عثمانی چنان نفوذ کرد و ریشه دواند که تا قرن نوزدهم قدرت و صلابت خود را نگاه داشت. آناتولی از مهم ترین مناطق خاورمیانه بود که سلجوقیان وارد آن شدند و تأثیرات بی درنگ و عمیق و گسترده ای در آن برجای گذاشتند، طوری که آثار عمیق و گستردهٔ سیاسی، مذهبی و فرهنگی آن ها هنوز هم محسوس و قابل مشاهده است. در این منطقه ( آناتولی ) سلطنت سلجوقیان روم با مرکزیت قونیه و سایر امارت نشین های ترک نژاد شمال و شرق آناتولی بر بخش بزرگ مناطق امپراتوری بیزانس و ارمنستان آسیای صغیر تسلط یافت.