کتاب مستطاب سراج التواریخ که با نام سراج التواریخ شناخته است، مفصل ترین کتاب تاریخ افغانستان است که رویدادهای افغانستان را در قرون ۱۸ و ۱۹ شرح می دهد. این کتاب به دستور حبیب الله خان و توسط فیض محمد کاتب نوشته شده است. بنابر برخی نقل ها کتاب سراج التواریخ در چهار جلد و برخی دیگر ادعا دارند که در پنج جلد نوشته شده است. [ ۳] سراج التواریخ با استناد به عهدنامه ها، فرامین و اسناد رسمی دولتی و انبوه مدارک در دارالانشاء دربار و آرشیو دولتی به رشته تحریر درآمده و صحت و اعتبار فراوان این اثر باعث شده است که بسیاری از مورخان دیگر از این کتاب به عنوان مرجع در مطالب خود نقل کنند. [ ۴]
کتاب سراج التواریخ در برخی نقل ها چهار و در برخی دیگر پنج جلد نقل شده است که اکنون چهار جلد از آن در دسترس است. جلد چهارم این کتاب در سال ۱۳۸۸ش خریداری شد و در آرشیو افغانستان قرار گرفت. [ ۵]
جلد اول کتاب سراج التواریخ وقایع دوران پادشاهان سدوزایی را که از سال ۱۱۶۸ ق تا سقوط سلسله سدوزایی که در سال ۱۲۵۸ ق اتفاق افتاد و ۹۸ سال طول کشیده است شرح می دهد. نوشتن این کتاب در ۱۹۴ صفحه و با قطع بزرگ در سال ۱۳۲۵ ه. ق تمام شد. [ ۵] [ ۶] [ ۷]
جلد دوم کتاب سراج التواریخ از دوران به قدرت رسیدن پادشاهان محمدزایی که از سال ۱۲۵۹ ق و همزمان با به قدرت رسیدن دوست محمد خان است آغاز می شود و تا سال ۱۲۹۷ ق که حکومت محمد یعقوب خان سقوط می کند را شرح می دهد. [ ۶] [ ۷] این کتاب در ۱۸۳ صفحه به قطع بزرگ نوشته شد و در سال ۱۳۳۱ ه. ق به تألیف رسید. این جلد از کتاب همزمان با جلد اول در سال ۱۳۳۱ ه. ق در کابل به چاپ رسید. [ ۵]
جلد سوم کتاب سراج التواریخ مهم ترین جلد کتاب سراج التواریخ است که وقایع و حوادث افغانستان را از سال ۱۲۹۷ ه. ق که آغاز به سلطنت رسیدن عبدالرحمن خان است را تا سال ۱۳۱۴ ه. ق شرح می دهد. در این جلد از کتاب سراج التواریخ اوضاع سخت و خونبار افغانستان و جنایات عبدالرحمن خان علیه مردم افغانستان از جمله نسل کشی مردمان هزاره را شرح می دهد. جلد سوم کتاب در ۸۶۲ صفحه نوشته شده است و چاپ آن در سال ۱۳۱۳ ه. ق در کابل آغاز شد و پس از سه سال در سال ۱۳۱۶ ه. ق به اتمام رسید. دلیل طولانی بودن چاپ این جلد از کتاب به این خاطر هست که کتاب فصل به فصل و پس از بررسی و بازنگری دقیق به چاپ می رسید و به همین منظور در این جلد از کتاب برخی وقایع از سال های ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۵ ه. ق نیز در آن درج شده است. [ ۵] [ ۶] [ ۷] در نسخه خریداری شده از جلد چهارم کتاب سراج التواریخ ۱۳۷ صفحه مطالب جلد سوم در آغاز جلد چهارم آورده شده که پایان این قسمت سال ۱۳۰۳ خورشیدی است و گفته شده که ظاهراً این قسمت، مطالبی از دوران عبدالرحمن خان آورده شده است که سانسور نشده و در نسخه چاپی جلد سوم این کتاب آورده نشده است. در آرشیو ملی افغانستان، نسخه دیگر از جلد سوم سراج التواریخ به خط خود کاتب هزاره موجود هست که در ۵۰۲ صفحه و به خط ریز نوشته شده است. این نسخه با نسخه های دیگر در برخی مطالب تفاوت هایی دارد و در پشت آن نوشته شده است که ممکن است این نسخه اصلی قبل از سانسور باشد. در این نسخه گزارش های مفصلی از حوادث، لشکرکشی ها و قتل عام های دوره حاکمیت عبدالرحمان خان آمده است که در نسخه های دیگر موجود نیست. [ ۸]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفکتاب سراج التواریخ در برخی نقل ها چهار و در برخی دیگر پنج جلد نقل شده است که اکنون چهار جلد از آن در دسترس است. جلد چهارم این کتاب در سال ۱۳۸۸ش خریداری شد و در آرشیو افغانستان قرار گرفت. [ ۵]
جلد اول کتاب سراج التواریخ وقایع دوران پادشاهان سدوزایی را که از سال ۱۱۶۸ ق تا سقوط سلسله سدوزایی که در سال ۱۲۵۸ ق اتفاق افتاد و ۹۸ سال طول کشیده است شرح می دهد. نوشتن این کتاب در ۱۹۴ صفحه و با قطع بزرگ در سال ۱۳۲۵ ه. ق تمام شد. [ ۵] [ ۶] [ ۷]
جلد دوم کتاب سراج التواریخ از دوران به قدرت رسیدن پادشاهان محمدزایی که از سال ۱۲۵۹ ق و همزمان با به قدرت رسیدن دوست محمد خان است آغاز می شود و تا سال ۱۲۹۷ ق که حکومت محمد یعقوب خان سقوط می کند را شرح می دهد. [ ۶] [ ۷] این کتاب در ۱۸۳ صفحه به قطع بزرگ نوشته شد و در سال ۱۳۳۱ ه. ق به تألیف رسید. این جلد از کتاب همزمان با جلد اول در سال ۱۳۳۱ ه. ق در کابل به چاپ رسید. [ ۵]
جلد سوم کتاب سراج التواریخ مهم ترین جلد کتاب سراج التواریخ است که وقایع و حوادث افغانستان را از سال ۱۲۹۷ ه. ق که آغاز به سلطنت رسیدن عبدالرحمن خان است را تا سال ۱۳۱۴ ه. ق شرح می دهد. در این جلد از کتاب سراج التواریخ اوضاع سخت و خونبار افغانستان و جنایات عبدالرحمن خان علیه مردم افغانستان از جمله نسل کشی مردمان هزاره را شرح می دهد. جلد سوم کتاب در ۸۶۲ صفحه نوشته شده است و چاپ آن در سال ۱۳۱۳ ه. ق در کابل آغاز شد و پس از سه سال در سال ۱۳۱۶ ه. ق به اتمام رسید. دلیل طولانی بودن چاپ این جلد از کتاب به این خاطر هست که کتاب فصل به فصل و پس از بررسی و بازنگری دقیق به چاپ می رسید و به همین منظور در این جلد از کتاب برخی وقایع از سال های ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۵ ه. ق نیز در آن درج شده است. [ ۵] [ ۶] [ ۷] در نسخه خریداری شده از جلد چهارم کتاب سراج التواریخ ۱۳۷ صفحه مطالب جلد سوم در آغاز جلد چهارم آورده شده که پایان این قسمت سال ۱۳۰۳ خورشیدی است و گفته شده که ظاهراً این قسمت، مطالبی از دوران عبدالرحمن خان آورده شده است که سانسور نشده و در نسخه چاپی جلد سوم این کتاب آورده نشده است. در آرشیو ملی افغانستان، نسخه دیگر از جلد سوم سراج التواریخ به خط خود کاتب هزاره موجود هست که در ۵۰۲ صفحه و به خط ریز نوشته شده است. این نسخه با نسخه های دیگر در برخی مطالب تفاوت هایی دارد و در پشت آن نوشته شده است که ممکن است این نسخه اصلی قبل از سانسور باشد. در این نسخه گزارش های مفصلی از حوادث، لشکرکشی ها و قتل عام های دوره حاکمیت عبدالرحمان خان آمده است که در نسخه های دیگر موجود نیست. [ ۸]
wiki: سراج التواریخ