ساوه ای

پارت ها"ساواکینه" ) Savakineh ) نامیده می شده است. ساوه در دوران اسلا می، محل اقامت دیلمیان
و سلجوقیان بودو در حمله مغول، در سده سیزدهم میلادی، به شدت آسیب دید. این زیستگاه
در زمان ایلخانان بازسازی گردید، ولی در دوره تیموریان بار دیگر به ویرانی کشیده شد. در زمان
گزینش تهران به عنوان پایتخت در میانه
صفویان، این زیستگاه برای چندمین بار رونق گرفت. با گزینش تهران به عنوان پایتخت در میانه
سده نوزدهم میلادی، "ساوه"به تدریج اهمیت خود را از دست داد وبسیاری از اهالی ساوه به
تهران مهاجرت کردند. گفته میشود که در "ساوه"دریاچه ای نیزوجودداشته است]5، ]ولی اثری
از این یست. چرا؟
با نگاهی به تصاویرماهواره ای"Earth Google"ملاحظه می شود که دشت"ساوه"در فضایی میان دو
رشته کوه، با رونده ای تا حدودی شرقی - غربی قرار گرفته است. زیستگاۀ"ساوه"در حاشیه بخش
شمال غربی این دشت واقع است. این دو رشته کوه، دشت"ساوه"را از شمال و جنوب محدود
صفحه 193
می کنند. طول دشت"ساوه"در حدود90 کیلومتر است که از محل ورود رود مزلقان ( مزدقان ) از
سمت غرب تا شمال شرقی شهر"قم"از سمت شرق ادامه دارد. رشته کوه شمالی"ساوه"، کوههای
رنگرز نام دارد که شهر صنعتی"کاوه"در کوهپایه آن و مشرف به این شهر احداث شده است.
ارتفاع دشتاز سمت غرب به شرق کاهش می یابد، به طوریکه از ارتفاع حدود1100متردر ّ مصب
رودمذکور ) در ِ غرب دشت ساوه ( ، به ارتفاع حدود850 متردر شمال "قم"میرسد. ارتفاع دشت
در فاصلۀ حدود 15 کیلومتریجنوب "ساوه"به حدود950 متر کاهش مییابد. اینارتفاع در 15
کیلومتری جنوب شرقِ ده باغ شیخ تا930 متر نیز پایینمیآید. هرچند شیب دشت"ساوه"از غرب
به شرق، پیوسته در حال کاهش است و اثریاز پهنه فروافتادگی در دشت"ساوه" ) که آب در آن
گرفتار و ساکن شود ( وجودندارد، ولیدر هر حال این تغییر شیب اندکاندکاز غرب به شرق رخ
میدهد. به طوریکه درکل ِطول 90 کیلومتر، دشت"ساوه"از ارتفاع حدود1100متردر ِ غرب دشت،
تا850 متردر شمال شرقی"قم"میرسد، یعنیدر ِطول 90 کیلومتر250 متر از ارتفاع آن کاسته
میشود؛ بهاینترتیبمالحظه میشود که شیب ِ متوسطغرببه شرق، در دشت"ساوه"بسیار کمتر
از یکدرصد است. باتوجهبه شرایط ِ مورفولوژیزمیندر دشت"ساوه"و بهخصوصتغییر شیب
بسیار ِ مالیم ایندشتو عریض ِ شدن آن در جهتشمالیجنوبی که در شرقساوهو جنوب شرق
ِ شیخرخمیدهد، اینامکان وجوددارد که دریاچه تاریخیساوه ) که تا زمان پیامبر اسالم آبگیر
ِدهباغ
یا برکهایزندهبوده ( در اینبخشقرار داشته است. اگردر زمان حاضر یادر فاصله زمانیچند سده
اخیر اثریاز اینآبگیردر خاطرهها باقینمانده، شاید به اینجهتباشد که گودیآبگیر با رسوباتی
که اغلبناشیاز رودهایمزلقان و قرهچایهستند پر شدهباشد. ایننکته ازنظردانشمندان علوم
زمینامریبدیهیاست که در بعضیاز پهنههایزمین، در اثر عواملتکتونیکی، فروافتادگیای
) Depression ) به وجودمیآید که درنهایتدر داخلخشکیهایزمینبه آبگیر تبدیلمیشود. این
ِ مفروض، پساز طیزمانیچندصد تا چندهزار ساله
نکته نیز امریطبیعیاست که فروافتادگی
بهتدریجاز رسوبهایناشیاز آبراهههای ) Streams ) اطراف پر شدهو آبگیر به پهنهایهموار تبدیل
شود. باتوجه به شرحفوقبهنظرمیرسد که سرگذشتدریاچه خشکشده"ساوه"ازنظر زمانیو
مکانیچنینباشد.
جانام "ساوه"رامیتوان به سه جزء"س" ) Sa, Se ) و "آو"و "ه"بخشبندی کرد که در آن، "س"
ّ ف"زه"به معنیمظهریاز آب بر سطحزمیناستو "آو"
گویشیاز "ز" ) Za, Ze ) و آن نیزمخف
ِ "ساوه"
گویشیاز آبو "ه"پسوند مکان است. اگر اینبخشبندیپذیرفته شود، آنگاهمفهوم جانام
ِ آب، چشمه، دریاچه یا رودی
ّ ظاهر ِ شدن آب بر سطحزمین" خواهد بود. اینکه اینمظهر
"محل
است، نمیتوان نظریقطعیداد، ولیباتوجهبه وجودرودهایقرهچایو مزلقان و همچنیندریاچه
خشکشده"ساوه"، میتوان تصور کرد که نام اینزیستگاهاز دریاچهایبه ایننام، یعنیدریاچه
"ساوه" گرفته شده؛ نه اینکه زیستگاه"ساوه"نام خودرا بر رویدریاچه "ساوه" گذاشته باشد.
بهطورکلیباتوجهبه شباهت ِ زیادواژه"ساوه"باواژههای"زاوه" ( ZEH028 ) , ( ZEH030 ( ؛"زاویه"
َ ه ( ) ZEH045 ) ( Savah ) ؛
( ZEH033 ) , ( ZEH032 ( ؛"زاب" ( ZEH020 ) , ( ZEH018 ) , ( ZEH019 ( ؛"سوه" ) یا ص َ عو
"ساوا"و "سوه" ) ZEH048 ) و باتوجهبه اینکه واژه"زاو"در بسیاریاز جانامهایمشروحه گروه
"زه، زاب، ساو"، بهاحتمالزیادمعنی"مظهریاز آب بر سطحزمین"رامی دهند، این نظرکه
صفحه 194
واژۀ"ساوه"با"زاوه"، "زاویه"، "س َ وه" ) Saveh ) و "صعوه" ) S�veh ) هممعنیو همریشه باشد، نظری
قابل قبول می نماید.
48 ِ " - رود ساوا"“River Sava “ZEH048
منابع کتاب ریشه یابی 1500 جانام کهن جلد اول صفحه 193 تا 195