سامانه پنجره اکس

سامانهٔ پنجره اکس ( که معمولاً سیستم پنجره X یا براساس نسخه اصلی فعلی آن که ۱۱ است، X11 نیز نامیده می شود ) یک سامانهٔ نرم افزاری و پروتکل تحت شبکه است که اساس قابلیت های رابط های کاربری گرافیکی ( GUI ) و دستگاه های ورودی پیشرفته را برای رایانه های تحت شبکه فراهم می کند. این سیستم یک لایه انتزاع سخت افزاری ایجاد می کند یعنی سایر نرم افزارها از مجموعه ای از دستورهای عمومی استفاده می کنند که استقلال از سخت افزار و امکان استفاده مجدد از برنامه ها را بر روی هر رایانه ای که X را پیاده سازی کرده باشد، موجب می گردد.
پروژه اکس در دانشگاه ماساچوست ( MIT ) و در سال ۱۹۸۴ آغاز شد. نسخه فعلی ( یعنی X۱۱ ) در ۱۹۸۷ انتشار یافت. بنیاد X. Org پروژهٔ X را هدایت می کند و پیاده سازی مرجع کنونی آن، یعنی X. Org Server، به عنوان یک نرم افزار آزاد و متن باز و تحت گواهی MIT و گواهی های آزاد مشابهی در دسترس است. [ ۱]
اکس، تنها ساختار پایه یا ابتدایی واسط گرافیکی کاربر را فراهم می کند: نمایش و حرکت پنجره ها روی صفحه و برقراری ارتباط از طریق کیبرد و ماوس. بنابر این، شکلی که اکس می تواند به خود بگیرد شدیداً وابسته به برنامه های دیگر است. برنامه های مدیر پنجره مختلف می توانند رابط های کاملاً متفاوتی ایجاد کنند. اکس بخشی از سیستم عامل نیست بلکه به عنوان یک برنامه و در لایه ای بالاتر از خود سیستم عامل اجرا می شود.
برخلاف پروتکل های پنجره قبلی، اکس کاملاً برای کار در شبکه رایانه ای طراحی شده است. به عبارت دیگر، ارتباط اکس با صفحه نمایش به جای ارتباط مستقیم، ارتباطی مبتنی بر شبکه است. در اکس، شبکه شفاف است: جایی که برنامه اجرا می شود می تواند با جایی که دیده می شود تفاوت داشته باشد.
اکس از یک مدل سرویس گیرنده - سرویس دهنده ( Client - Server ) استفاده می کند. سرور اکس برنامه ایست که بر روی رایانه ای که دارای نمایشگر و کیبورد است نصب می شود. سرور اکس درخواست ها را از کلاینت ها دریافت کرده، پس از پردازش، آنها را بر روی صفحه نمایش ( یا دیگر دستگاه های خروجی ) رسم می کند. همچنین سرور اکس اطلاعات را از ماوس و کیبورد و دیگر دستگاه های ورودی دریافت کرده، آنها را برای کلاینت ها ارسال می کند. کلاینت ها در حقیقت همان برنامه های کاربردی مثل فایرفاکس، لیبره آفیس و . . . هستند. یک کلاینت درخواست هایی مانند «لطفاً پنجره ای با مختصات X و Y را در صفحه نمایش رسم کنید» را برای سرور اکس ارسال می کند. سرور اکس این درخواست ها را گرفته و سپس پنجره را بر روی صفحه نمایش رسم می کند. به عنوان مثالی دیگر، سرور اکس اطلاعات را از ماوس دریافت کرده و سپس پیام هایی مانند «کاربر در درحال حرکت دادن ماوس در مختصات X و Y است» را برای کلاینت ها ارسال می کند.