سازهای خودصدا

خودصداها یا ایدیوفون ها از گروه سازهایی اند که در آن ها صدا از طریق ارتعاش خود ساز یا بدنۀ اصلی آن حاصل می شود. خودصداها بسیار متنوع اند و به گروه های مختلفی تقسیم می شوند. خودصداهای رایج در ایران در یک تقسیم بندی کلی به سه گروهِ خودصداهای کوبه ای، خودصداهای تیغه ای (زبانه دار) و خودصداهای سایشی یا مالشی تقسیم می شوند. خودصداهای کوبه ای خود دو گروه اند: خودصداهایی که با ضربۀمستقیم به صدا درمی آیند و خودصداهایی که با ضربۀ غیرمستقیم تولید صدا می کنند. گروه اول خود برحسب جنس بدنه به رده های ریزتری تقسیم می شوند، مانند سنگ، چوب، فلز و سفال. این سازها را همچنین برحسب شکل می توان تقسیم بندی کرد، مانند باتونی، صفحه ای (ورقه ای)، گلدانی، بشقابی، قاشقی، بلوکی، جعبه ای، سیلندری، رشته ای، تسمه ای، کوزه ای؛ و از آن جمله اند شَق شَق، قاشقک، کرب، کَتَره، انبر، انواع سنج و زنگ ها، چاک (تخته)، لاک، لگن، تشت، ناقوس ها و زنگوله ها، زنجیر، توسیلک، و کوزه. خودصداهای تیغه ای (زبانه دار) نیز برحسب نوع نواختن، بر دو گروه اند: آن هایی که با ضربۀ مستقیم نواخته می شوند و دیگر گروهی که با ضربۀ غیرمستقیم به صدا درمی آیند. در ایران فقط دو خودصدای تیغه ای وجود دارد و شامل دو نوع زنبورک است که در ترکمن صحرا به قوپوز (قاووز) معروف است. از این دو یکی فلزی است که با ضربۀ مستقیم به صدا درمی آید و دیگری چوبی است که با ضربۀ غیرمستقیم نواخته می شود. تعداد خودصداهای سایشی یا مالشی در ایران کم است. نمونۀ شاخص آن قارقارک است که در گذشته در برخی نواحی ایران متداول بوده است. خودصداها، ابتدایی ترین سازهای بشر بوده اند. بسیاری از آن ها قبل از آن که جزو سازها باشند، از وسایل مورد استفاده در زندگی روزمره اند؛ مانند لاک، لگن، سینی، بشقاب، کتره (قاشق)، و کوزه.