سازمان پیمان اتلانتیک شمالی

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی. سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (North Atlantic Treaty Organization)
(نام اختصاری: ناتو) اتحادیۀ نظامی ۲۴ دولت اروپایی، امریکا و کانادا. نخستین امضاکنندگان این پیمان در ۱۹۴۹ عبارت بودند از بلژیک، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال، انگلستان، و امریکا. بقیه کشورها بعداً به این پیمان پیوستند (نگاه کنید به جدول). ناتو، که از ۱۹۴۹ به این سو مبنای دفاعی جهان غرب را تشکیل داده است، در جریان «جنگ سرد» (۱۹۴۵ـ۱۹۸۹) در برابر تهدیدی از جانب اروپای شرقی کمونیست با رهبری اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، که بعداً در قالب پیمان نظامی ورشو (۱۹۵۱ـ۱۹۹۱) با هم متحد شدند، تشکیل شد. ناتو، که پس از پایان یافتن عمر «پیمان ورشو» نیز به حیات خود ادامه داد، هرچه بیشتر خود را به صورت کارگزاری بین المللی برای صلح بانی و اجرای صلح معرفی کرده است. اصلی ترین نهاد ناتو شورای وزرای خارجهاست. دبیرخانه ای بین المللی در بروکسل، پایتخت بلژیک، و کمیتۀ نظامیمرکب از رؤسای ستادهای ارتش کشورهای عضو نیز وجود دارد. مقر فرماندهی عالی قدرت های متحد اروپادر شیئور، در نزدیکی مونس، واقع در بلژیک است. در اوت ۱۹۹۹، جورج رابرتسون، وزیر دفاع وقت انگلستان، به دبیرکلی ناتو انتخاب شد و جای خاویر سولانارا گرفت. هر دو فرماندهان عالی نیروهای متحد(اروپا و آتلانتیک) از اتباع ایالات متحده امریکا هستند ولی فرمانده نیروی متحد کانال مانشهم وجود دارد که از دریاسالاران انگلیسی است. در ۱۹۶۰ نیروی پرتحرک متحد (ای ام اف)، که نیرویی دایمی چندملیتی و مقر آن در هایدلبرگ آلمان است، تشکیل شد تا بی درنگ به هر کشور عضو ناتو که در معرض تهدید حمله قرار داشته باشد اعزام شود. در نشست مه ۱۹۹۱ وزرای دفاع ناتو، تشکیل نیروی واکنش سریعبا ظرفیت ۱۰۰هزار نیرو و فرماندهی انگلیسی تصویب شد. در ۱۹۹۲، اعضای ناتو توافق کردند که همۀ واکنش های نظامی ناتو در اروپا در آینده با اجازۀ «سازمان امنیت و همکاری اروپا» صورت پذیرند. در دورۀ جنگ سرد، ناتو تمامی نیروهای نظامی همۀ کشورهای عضو را، از جمله جنگ افزارهای هسته ای ایالات متحده، انگلستان و فرانسه، در اختیار داشت. اما در سراسر این دوره حتی گلوله ای هم در جنگ شلیک نشد. حامیان ناتو این واقعیت را موفقیتی بزرگ برای این سازمان می دانستند زیرا نمایانگر آن است که ناتو توانسته بود در برابر بلندپروازی های اتحاد شوروی در اروپا نقش بازدارندۀ نیرومندی را ایفا کند. ناتو از زمان تشکیل با مشکلات متعددی در زمینه هایی چون موقعیت مسلط ایالات متحده، استقرار جنگ افزارهای هسته ای ایالات متحده در اروپا، تقسیم مسئولیت ها، و استاندارد ساختن سلاح ها روبه رو بوده است. فروپاشی کمونیسم در اروپای شرقی از ۱۹۸۹ موجب شد که ناتو به بنیادی ترین شکل از بدو تشکیل، در خط مشی و راهبرد دفاعی خود تجدیدنظر کند. پس از انحلال پیمان ورشو در ۱۹۹۱، شورای همکاری آتلانتیک شمالیبه عنوان شورایی الحاقی به ناتو تشکیل شد. این شورا تمامی جمهوری شوروی سابق را، با هدف گسترش بیشتر دامنۀ امنیت در اروپا، دربر گرفت. در نشست سران، که در ۱۹۹۴ در بروکسل برگزار شد، برنامۀ مشارکت برای صلحرسماً به جریان افتاد و از اعضای پیشین پیمان ورشو و جمهوری های شوروی سابق دعوت شد تا در طیف وسیعی از همکاری نظامی، ازجمله آموزش، در کنار اعضای ناتو و به منظور آشکارکردن برنامه های دفاعی شرکت کنند. نخستین کشوری که به این برنامه پیوست رومانی بود و در سال بعد استونی، لیتوانی، لهستان و روسیه نیز از آن کشور پیروی کردند. در ۱۹۹۶، برنامۀ مشارکت برای صلح شامل ۲۷ کشور ازجمله جمهوری شوروی سابق، اتریش، مجارستان، جمهوری اسلوواکی، بلغارستان، مالت، آلبانی، جمهوری چک، مقدونیه، فنلاند و سوئد بود. در مه ۱۹۹۷، پیمانی امنیتی با عنوان سند بنیادی دربارۀ مناسبات همکاری و امنیت متقابلمیان ناتو و روسیه در پاریس به امضای رؤسای شانزده دولت عضو ناتو و یلتسین، رئیس جمهور وقت روسیه، رسید. این پیمان به روسیه اطمینان می داد که ناتو به هیچ وجه قصد استقرار جنگ افزارهای هسته ای یا آرایش نیروهای بزرگ را در قلمرو دولت های اروپای شرقی، که به تازگی عضو ناتو شده بودند، ندارد. همچنین، به موجب این پیمان شورایی مشورتی با حضور روسیه و ناتو تشکیل شد، که البته نمی تواند اقدامات ناتو را وتو کند. در ژوئیۀ ۱۹۹۷، از لهستان، مجارستان و جمهوری چک، که از اعضای سابق پیمان ورشو بودند، دعوت شد که به ناتو بپیوندند؛ این تصمیم در نشست سران در مارس ۱۹۹۹ در مادرید عملی شد، و قلمرو تحت پوشش ناتو را به میزان چهارده درصد افزایش داد. ناتو نخستین عملیات رزمی عمدۀ خود را در ماه های اوت تا سپتامبر ۱۹۹۵ در بوسنی هرزگوین انجام داد. در دسامبر همان سال نیروی اجرایی بین المللیبا ظرفیت ۶۰هزار سرباز به فرماندهی ناتو برای نظارت بر اجرای راه حل صلح دیتون اعزام شد. یک سوم سربازان این عملیات را، که تلاش مشترکخوانده می شد، ایالات متحده امریکا تأمین کرده بود. در ژوئن ۱۹۹۹، ناتو بزرگ ترین عملیات نظامی را پس از جنگ جهانی دوم در اروپا به اجرا گذاشت و نیروهای آن استان کوسوو در صربستان را برای حفظ صلح در منطقه تصرف کردند. در ۲۹ مارس ۱۹۶۶، شارل دوگل، رئیس جمهور وقت فرانسه، اعلام کرد که از اول ژوئیه فرانسه نیروهای خود را از ساختارهای فرماندهی مرکزی مشترک ناتو خارج خواهد کرد، اما همچنان رسماً عضو اتحادیه باقی خواهد ماند. همچنین، دوگل همۀ تأسیسات ناتو را از خاک فرانسه بیرون کرد. این اقدام جدی ترین شکاف در جبهۀ یکپارچۀ متحدان غربی در جریان جنگ سرد بود. فرانسه در ۱۹۹۵، بار دیگر به کمیتۀ نظامی تصمیم گیری ناتو پیوست، اما همچنان در بیرون از ساختارهای یکپارچۀ آن قرار گرفت. دعوت خاویر سولانا، دبیرکل وقت ناتو، از لهستان، مجارستان و جمهوری چک در ژوئیۀ ۱۹۹۷ برای پیوستن به ناتو، بزرگ ترین نمونۀ توسعه ناتو در طی تاریخ این سازمان بود. با ورود این کشورها به ناتو جمعیتی بالغ بر ۶۰میلیون تن و نیروی مسلحی با ظرفیت ۳۸۲هزار تن به ناتو افزوده شد. در دسامبر ۱۹۹۷، پیمان ۱۹۴۹ واشینگتن اصلاح شد تا این کشورها بتوانند به عضویت ناتو درآیند. شایان ذکر است که ناتو در بسیاری مواقع عاملی برای تهدید کشورهای مستقل جهان و تأمین منافع قدرت های بزرگ است.