زیدیه

از نظر تاریخی زیدیه به فرقه های مختلفی ( المطرفیه، سالمیه، القاسمیه، المؤیدیه، الصالحیه، بتریه، سلیمانیه، ناصریه، الجارودیه، حریریه، الهادویه. . . ) گفته شده است که همگی ایده قیام علیه حاکم ظالم را در پیش گرفته اند و تنها فرقه هادویه در شمال یمن باقی مانده است.
در ابتدا زیدیه در نتیجه ادغام دو جریان تشیع کوفی؛ جارودیه و بطریه شکل گرفت. جارودیه به نام جارود زیاد بن منذر یکی از یاران سابق محمد باقر، برادر زید، نامگذاری شده که وقتی بیشتر پیروان باقر از گرد او پراکنده شده بودند. حامی قیام او بود. آنان برخی عناصر رادیکال تعالیم باقر را به زیدیه آوردند. آنان امامت سه خلیفه پیش از علی را رد کردند و بر این اعتقاد بودند که پیغمبر علی را به عنوان وصی و جانشین خود تعیین کرده است. آنان با محکوم کردن اکثریت صحابه و جامعه اسلامی به دلیل تنها گذاشتن امام برحق، سنت حقوقی نقل شده توسط سنت مداران سنی را نفی کرده و انتقال قوانین مذهبی را تنها از طریق آل پیامبر مشروع می دانستند. آنان در تضاد با امامیه اقتدار تعلیم حقوقی را منحصر به امام نمی دانستند ولی در اصول تعالیم هر یک از اهل بیت را شایان یادگیری مذهبی می دانستند. بطریه در ابتدا گروهی از شیعیان میانه رویی بودند، که نسبت به برخی تعالیم باقر نقد داشتند و او را امام خود نمی دانستند. آنان علی را عالیترین مسلمان پس از پیامبر می دانستند ولی عموماً امامت پیشینانش را تأیید می کردند زیرا او تابع آنان بود. آنان برای آل پیامبر هیچ دانش مافوقی قائل نبودند ولی دانش مذهبی رسیده به دست جامعه مسلمان را معتبر می دانستند و اجازه اجتهاد به رأی و قیاس را می دادند. بطریه بخشی از جنبش کلی سنت گرای کوفی بود. با جذب شدن سنت گرایی کوفی در تسنن در قرن سوم هجری، دیدگاه های جارودیه در بین زیدیه غالب شد.
در ابتدا امامت مشروع منحصر به بازماندگان علی نبود. پیش از سقوط خلافت اموی، زیدیان کوفی از عبدالله بن معاویه، از بازماندگان جعفر برادر علی، پشتیبانی می کردند. در قرن چهارم هجری، هنوز گروهی از زیدیان به نام طالبیه وجود داشت که همهٔ بازماندگان ابوطالب، پدر علی، را شایستهٔ امامت می دانستند. به هر روی، اکثریت تنها بازماندگان حسن و حسین را مدعیانی مشروع می دانستند. بنا بر آموزهٔ رایج زیدی، سه امام اول، طبق نص پیامبر امام بودند. پس از حسین، قانوناً امامت از طریق قیام مسلحانه ( خروج ) و دعوت به بیعت ( فراخوان رسمی ) از سوی یک نامزد شایسته ادامه می یافت. در بین شرایط، روی دانش مذهبی تأکید می شد. بسیاری از ائمهٔ زیدی در گذر قرون دانشوران و مؤلفین بسیار تحصیل کرده بودند. به هر روی آنان، عموماً از گناه و اشتباه معصوم شمرده نمی شدند، گرچه برخی از ائمهٔ اخیر زیدی همچون سه امام اول دارای چنان عصمتی دانسته می شدند.