[ویکی نور] ابوعبدالله زنجانی، فرزند میرزا نصر الله شیخ الاسلام (1309-جمادی الآخر 1360 ق1892/-ژوئیۀ 1941 م)، فقیه، مفسر، قرآن شناس و نویسندۀ برجستۀ معاصر ایرانی.
او در زنجان در خاندانی اهل علم و فتوا زاده شد.پدرش، میرزا نصر الله، شیخ الاسلام زنجان بود(مشار،3323/2).ابوعبداللّه علوم متعارف زمان را در همان شهر آموخت و در فلسفه و کلام و فلکیات، خاصه از میرزا ابراهیم زنجانی فلکی، از شاگردان برجستۀ میرزا ابوالحسن جلوه، از 1326 تا 1329 ق بهره جست(مدرس،384/2؛مشکور،201-202).
وی سپس برای ادامۀ تحصیل به تهران رفت، ولی اندکی بعد همراه برادر بزرگ تر خود میرزا فضل اللّه عزم نجف کرد و سالها نزد استادان و مجتهدان برجسته ای نظیر سید محمد کاظم یزدی،سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعۀ اصفهانی،شیخ ضیاءالدین عراقی و میرزا حسین نائینی به تحصیل علوم دینی پرداخت.در اواخر 1338ق پس از احراز درجۀ اجتهاد به زنجان بازگشت(همو،202؛قس:امین،378/2) و مدتی بعد به حج رفت.وی در همین سفر رهسپار سوریه، فلسطین و مصر شد و با دانشمندان آن نواحی ملاقات کرد و به ایران بازگشت.
در محرم 1347 به عنوان اولین ایرانی، به عضویت «المجمع العلمی العربی» دمشق برگزیده شد و رسالۀ ورودی او با عنوان «الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی» در مجلة المجمع العلمی العربی به چاپ رسید (نک:آثار).
در اواخر 1353ق یا اوایل 1354ق دوباره به کشورهای عربی رفت و در مصر با استقبال دانشمندان آن دیار روبه رو شد و طی سخنرانیهایی در الازهر مسلمانان را به اتحاد فرا خواند(مدرس، امین، همانجاها؛مشکور،202،203).سپس به ایران بازگشت و مدت 4 سال تا 1358ق در دانشکدۀ معقول و منقول و یک سال در دانشسرای عالی به تدریس تفسیر و فلسفه پرداخت، اما به سبب سکتۀ قلبی به زنجان رفت و همانجا سکنی گزید تا در گذشت(مدرس، همانجا).ابوعبدالله زنجانی از کسانی چون سید حسن صدر عاملی،سید محمود شکری آلوسی و سید محمد بدرالدین مغربی محدث دمشقی اجازۀ روایت داشت(امین، همانجا) و طی سالها تحقیق و تألیف و تدریس، مجموعۀ بسیار نفیسی از کتب خطی و چاپی گرد آورد(اقبال،13؛نعمه،427؛صفا،346/1)که پس از مرگش، کتابخانۀ مجلس شورای ملی آن را خریداری کرد(مشکور،201).برادر او میرزا فضل الله نیز از دانشمندان برجسته و شیخ الاسلام زنجان بود.
ابوعبدالله کتابها و رساله ها و مقالات متعددی در زمینه های فلسفی و دینی و اجتماعی نوشت یا ترجمه کرد که بسیاری از آنها چاپ و منتشر شده است.این آثار عبارتند از:الافکار، به زبان عربی در عقاید اسلامی(مدرس، همانجا)؛ الاسلام و الاروبیون، رساله ای مختصر در دعوت مسلمانان به اتحاد و استقلال(مشکور،205)؛ اصول القرآن الاجتماعیة، به عربی(مدرس، همانجا)؛ اندرز ارسطو به اسکندر، که آن را از عربی به فارسی ترجمه کرد و در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران(س 17، شم 3 و 4) منتشر شده است؛تاریخ القرآن، به عربی که معروف ترین اثر ابوعبدالله زنجانی است و بارها در تهران، تبریز و قاهره با مقدمۀ احمد امین به چاپ رسیده است.
او در زنجان در خاندانی اهل علم و فتوا زاده شد.پدرش، میرزا نصر الله، شیخ الاسلام زنجان بود(مشار،3323/2).ابوعبداللّه علوم متعارف زمان را در همان شهر آموخت و در فلسفه و کلام و فلکیات، خاصه از میرزا ابراهیم زنجانی فلکی، از شاگردان برجستۀ میرزا ابوالحسن جلوه، از 1326 تا 1329 ق بهره جست(مدرس،384/2؛مشکور،201-202).
وی سپس برای ادامۀ تحصیل به تهران رفت، ولی اندکی بعد همراه برادر بزرگ تر خود میرزا فضل اللّه عزم نجف کرد و سالها نزد استادان و مجتهدان برجسته ای نظیر سید محمد کاظم یزدی،سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعۀ اصفهانی،شیخ ضیاءالدین عراقی و میرزا حسین نائینی به تحصیل علوم دینی پرداخت.در اواخر 1338ق پس از احراز درجۀ اجتهاد به زنجان بازگشت(همو،202؛قس:امین،378/2) و مدتی بعد به حج رفت.وی در همین سفر رهسپار سوریه، فلسطین و مصر شد و با دانشمندان آن نواحی ملاقات کرد و به ایران بازگشت.
در محرم 1347 به عنوان اولین ایرانی، به عضویت «المجمع العلمی العربی» دمشق برگزیده شد و رسالۀ ورودی او با عنوان «الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی» در مجلة المجمع العلمی العربی به چاپ رسید (نک:آثار).
در اواخر 1353ق یا اوایل 1354ق دوباره به کشورهای عربی رفت و در مصر با استقبال دانشمندان آن دیار روبه رو شد و طی سخنرانیهایی در الازهر مسلمانان را به اتحاد فرا خواند(مدرس، امین، همانجاها؛مشکور،202،203).سپس به ایران بازگشت و مدت 4 سال تا 1358ق در دانشکدۀ معقول و منقول و یک سال در دانشسرای عالی به تدریس تفسیر و فلسفه پرداخت، اما به سبب سکتۀ قلبی به زنجان رفت و همانجا سکنی گزید تا در گذشت(مدرس، همانجا).ابوعبدالله زنجانی از کسانی چون سید حسن صدر عاملی،سید محمود شکری آلوسی و سید محمد بدرالدین مغربی محدث دمشقی اجازۀ روایت داشت(امین، همانجا) و طی سالها تحقیق و تألیف و تدریس، مجموعۀ بسیار نفیسی از کتب خطی و چاپی گرد آورد(اقبال،13؛نعمه،427؛صفا،346/1)که پس از مرگش، کتابخانۀ مجلس شورای ملی آن را خریداری کرد(مشکور،201).برادر او میرزا فضل الله نیز از دانشمندان برجسته و شیخ الاسلام زنجان بود.
ابوعبدالله کتابها و رساله ها و مقالات متعددی در زمینه های فلسفی و دینی و اجتماعی نوشت یا ترجمه کرد که بسیاری از آنها چاپ و منتشر شده است.این آثار عبارتند از:الافکار، به زبان عربی در عقاید اسلامی(مدرس، همانجا)؛ الاسلام و الاروبیون، رساله ای مختصر در دعوت مسلمانان به اتحاد و استقلال(مشکور،205)؛ اصول القرآن الاجتماعیة، به عربی(مدرس، همانجا)؛ اندرز ارسطو به اسکندر، که آن را از عربی به فارسی ترجمه کرد و در مجلۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران(س 17، شم 3 و 4) منتشر شده است؛تاریخ القرآن، به عربی که معروف ترین اثر ابوعبدالله زنجانی است و بارها در تهران، تبریز و قاهره با مقدمۀ احمد امین به چاپ رسیده است.
wikinoor: زنجانی،_ابوعبدالله