زمین ناودیس

زمین ناودیس یا ژئوسنکلین ( انگلیسی: Geosyncline ) مفهومی زمین شناسی است که در سده های ۱۹ و ۲۰ میلادی و پیش از ارائه نظریه زمین ساخت صفحه ای ارائه شد. یک زمین ناودیس منطقه ای خطی و در حال فرونشینی است که از تجمع و نهشته شدن چینه های رسوبی در یک حوضه رسوبی تشکیل شده و سپس دچار فشردگی، تغییرشکل و بالاآمدگی به شکل یک رشته کوه همراه با فعالیت های آتشفشانی و ژرف توده ای شده است. پرشدن زمین ناودیس از رسوبات در آخرین مرحله رسوب گذاری با چین خوردگی، فشردگی و گسل خوردگی رسوبات همراه بوده است. نفوذ سنگ آذرین بلوری و بالاآمدگی محلی در امتداد محور فرورفتگی زمین ناودیس کامل کننده تاریخچه و نحوه تشکیل زمین ناودیس هستند. در مرحله بعد زمین ناودیس به شکل کمربندی از کوه های چین خورده در می آید. توالی های ستبر آتشفشانی به همراه ماسه سنگ گل خمیره ای ( ماسه سنگ های غنی از قطعات سنگی و گِلی ) ، چرت و رسوبات دیگر نشان دهنده رسوب گذاری در محیط دریایی عمیق هستند.
زیرگونه ها:
• زمین ناودیس آتشفشانی یا ایوژئوسنکلین ( Eugeosyncline ) منطقه وسیعی با فرونشینی زیاد است که در محدوده یک کمربند فعال آتشفشانی قرار دارد این رسوبات بخش عمیق همراه با سنگ های آذرین هستند. زمین ناودیس آتشفشانی، زمین ناودیسی است که در آن، فعالیت های آتشفشانی همراه با رسوب گذاری آواری می باشد بخش آتشفشانی یک ناب زمین ناودیس ( orthogeosyncline ) که دور از کراتون قرار گرفته است.
• زمین ناودیس ناآتشفشانی یا میوژئوسنکلین ( Miogeosyncline ) زمین ناودیسی است که در آن پدیده های آتشفشانی با رسوب گذاری با هم، همراه نیستند. به عبارتی بخش غیرآتشفشانی یک ناب زمین ناودیس است که در نزدیکی کراتن، قرار گرفته است.
زمین ناودیس ناآتشفشانی شیار یا فرورفتگی است که بین دو منطقه برآمده حوضه های اقیانوسی و کرایتونی محصور شده است به عبارت دیگر شامل یک رشته حوضه هایی است که در طول لبه کرایتون قرار دارند. به طور خلاصه رسوبات بخش کم عمق هستند که سنگ های آتشفشانی در آن دیده نمی شود.
نظریه زمین ناودیس ( ژئوسنکلینال ) نخستین بار توسط زمین شناسان آمریکایی جیمز هال و جیمز دوایت دانا در نیمه سده ۱۹ میلادی و طی مطالعات کلاسیک رشته کوه آپالاچی ارائه شد. دانا نخستین بار از اصطلاح ژئوسنکلینال برای اشاره به حوضه هایی که دارای فرونشینی تدریجی هستند، استفاده کرد. فرضیه ژئوسنکلینال سپس در اواخر سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰ به شکل گسترده ای برای تشریح منشأ بیشتر رشته کوه ها مورد پذیرش قرار گرفت تا اینکه نظریات منطقه فرورانش، کوه زایی و برخورد قاره ای و زمین ساخت صفحه ای در دهه ۱۹۶۰ جایگزین آن شد. گرچه کاربرد این نظریه طی صد سال گذشته دچار تغییر شده ولی زمین ناودیس همچنان به مفهوم چاله بزرگ خطی وسیع در امتداد حاشیه قاره ای است که در بخش هایی از مناطق کوهستانی دچار تغییرشکل و بالاآمدگی شده است.