زبان های ایرانی شمال غربی زیرگروه شمالی زبان های ایرانی غربی هستند. کردی، تالشی، بلوچی، گیلکی و مازندرانی از شناخته شده ترین زبان های این خانواده هستند.
در زبان های ایرانی غربی، آن دسته از زبان ها و گویش هایی که در تمام تحولات آوایی اصلی ( مثل تبدیل ج ایرانی باستان به ز یا تبدیل ز ایرانی باستان به د ) مانند فارسی هستند را جزء گروه جنوب غربی می شمرند و بقیه را جزء گروه شمال غربی قرار می دهند. این تقسیم بندی متقارن نیست و مطابق این تعریف، میزان تنوع آوایی در زیرشاخهٔ شمال غربی بیشتر است؛ چون آن ها به یک اندازه دچار تغییر و تحول نشده اند و در برخی این تفاوت با فارسی بیشتر است و در برخی دیگر کمتر. مثلاً تفاوت های آوایی کردی کرمانجی با فارسی زیادتر است و در کردی گورانی یا در گویش های قدیمی نطنز و نایین این تفاوت ها کمتر است. گاه برخی از تحولات آوایی زیرشاخهٔ جنوب غربی نیز در برخی از گویش های شمال غربی دیده می شود، اما با این حال، آن را از زیرشاخهٔ شمال غربی می شمرند، چون همهٔ آن تحولات آوایی را در خود نشان نمی دهد.
... [مشاهده متن کامل]
زبان مازندرانی تنها زبان زنده از این گروه زبان های ایرانی است که آثاری با قدمت هزار ساله دارد.
• گروه شمال غربی باستان:
• مادی†
• گروه شمال غربی میانه:
• پارتی†
• گروه شمال غربی:
• بخش حاشیه دریای خزر:
• گیلکی
• مازندرانی
• تالشی
• گرگانی†
• دیلمی†
•
•
• تاتی
• تاتی/آذری: آذری باستان†, هرزندی، کرنگانی، خوئینی، خلخالی، طارمی بالا، رودباری، تاتی جنوبی، اشتهاردی، گویش های شمال/شمال شرق قزوین
• ؟ ( تالشی؟ تاتی؟ ) : گذرخانی، کجلی، خورش رستمی، مراغی، رزجردی، شاهرودی
• تفرشی ( گذار ) : آشتیانی ( آمورایی، کهکی ) , وفسی، الویری - ویدری ( الویری، ویدری ) ، یهودی - همدانی
• مرکزی/فلات مرکزی ( کرمانی )
• شمال غربی: خوانساری، محلاتی، وانیشانی، یهودی - گلپایگانی
• جنوب غربی: گازی، سده ای، اردستانی، نهوجی، سجزی، جرقویه ای، رودشتی، کفرودی، کافرونی، یهودی - اصفهانی
• شمال شرقی: آرانی، بیدگلی، دلیجانی، نشلجی، بیذوی، قهرودی، بادرودی، کمویی، جوشقانی، میمه ای، ابیانه ای، سوی، بادی، نطنزی، کاشایی، تاری، طارقی، یهودی - کاشانی
• جنوب شرقی: دری زرتشتی†، نائینی، زفرایی، ورزنه ای، تودشکی، کیجانی، آبچویه ای
در زبان های ایرانی غربی، آن دسته از زبان ها و گویش هایی که در تمام تحولات آوایی اصلی ( مثل تبدیل ج ایرانی باستان به ز یا تبدیل ز ایرانی باستان به د ) مانند فارسی هستند را جزء گروه جنوب غربی می شمرند و بقیه را جزء گروه شمال غربی قرار می دهند. این تقسیم بندی متقارن نیست و مطابق این تعریف، میزان تنوع آوایی در زیرشاخهٔ شمال غربی بیشتر است؛ چون آن ها به یک اندازه دچار تغییر و تحول نشده اند و در برخی این تفاوت با فارسی بیشتر است و در برخی دیگر کمتر. مثلاً تفاوت های آوایی کردی کرمانجی با فارسی زیادتر است و در کردی گورانی یا در گویش های قدیمی نطنز و نایین این تفاوت ها کمتر است. گاه برخی از تحولات آوایی زیرشاخهٔ جنوب غربی نیز در برخی از گویش های شمال غربی دیده می شود، اما با این حال، آن را از زیرشاخهٔ شمال غربی می شمرند، چون همهٔ آن تحولات آوایی را در خود نشان نمی دهد.
... [مشاهده متن کامل]
زبان مازندرانی تنها زبان زنده از این گروه زبان های ایرانی است که آثاری با قدمت هزار ساله دارد.
• گروه شمال غربی باستان:
• مادی†
• گروه شمال غربی میانه:
• پارتی†
• گروه شمال غربی:
• بخش حاشیه دریای خزر:
• گیلکی
• مازندرانی
• تالشی
• گرگانی†
• دیلمی†
•
•
• تاتی
• تاتی/آذری: آذری باستان†, هرزندی، کرنگانی، خوئینی، خلخالی، طارمی بالا، رودباری، تاتی جنوبی، اشتهاردی، گویش های شمال/شمال شرق قزوین
• ؟ ( تالشی؟ تاتی؟ ) : گذرخانی، کجلی، خورش رستمی، مراغی، رزجردی، شاهرودی
• تفرشی ( گذار ) : آشتیانی ( آمورایی، کهکی ) , وفسی، الویری - ویدری ( الویری، ویدری ) ، یهودی - همدانی
• مرکزی/فلات مرکزی ( کرمانی )
• شمال غربی: خوانساری، محلاتی، وانیشانی، یهودی - گلپایگانی
• جنوب غربی: گازی، سده ای، اردستانی، نهوجی، سجزی، جرقویه ای، رودشتی، کفرودی، کافرونی، یهودی - اصفهانی
• شمال شرقی: آرانی، بیدگلی، دلیجانی، نشلجی، بیذوی، قهرودی، بادرودی، کمویی، جوشقانی، میمه ای، ابیانه ای، سوی، بادی، نطنزی، کاشایی، تاری، طارقی، یهودی - کاشانی
• جنوب شرقی: دری زرتشتی†، نائینی، زفرایی، ورزنه ای، تودشکی، کیجانی، آبچویه ای